Ludzkie bytowanie w świecie determinuje relacje agoniczne: z jednej strony konflikt między człowiekiem a miażdżącym go bóstwem - tyranem, z drugiej, waśń między człowiekiem a człowiekiem. Historia jest więc pasmem powracających cyklicznie dramatów i niesprawiedliwości, a teodycei nie sposób sformułować. Może tylko skrajna asceza mogłaby stanowić rozwiązanie, likwidując z jednej strony sieć zależności, w jaką uwikłany jest człowiek w świecie historycznym i politycznym. Nomadyzm jest właśnie uchyleniem się od relacji, która dla Saramago jest zawsze brzemienienna konfliktem. Oznacza odwrócenie wzroku, który nie napotyka już Drugiego, ani w osobie ani w postaci zazdrosnego oka Opatrzności.

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE

1. AGON
Skandalon
Władza i wolność
Powszechność winy
Facie ad faciem
Ucieczka przed teofanią
Miara nieskończoności
Oko
Systemy relacji, języki dzieła
Bóg zazdrosny
Rzucenie w wędrówkę

II. HISTORIA

Kryzys jednostki
Rozpad wspólnoty
Ciężar spuścizny
Chybione rozwiązania
Zejście ze sceny dziejów
Narracja politycznego mesjanizmu
Nieuchronność utopii

III. PUSTYNIA

Piekielny labirynt
Rezygnacja konstruktora
Rozum w czasach Apokalipsy
Wątpliwe przekazy
Archiwizacja świata
Uchylenie się od relacji
Iluzja zadomowienia w świecie
Utopia czy antyutopia