"Miłość jest nieświatowa, rzadka i apolityczna"
Hannah Arendt
Powroty do dawnych tematów często nie należą do łatwych. Powodują je: konieczność dokonywania nieustannych uzupełnień, reinterpretacji… albo melancholia za przeszłością, w której – jak w kryształowym zwierciadle z baśni o Królowej Śniegu – można ujrzeć jeszcze raz swoje, niestety już przez czas zniekształcone, oblicze. Powrót do twórczości filmowej Wojciecha Hasa – z okazji 20. rocznicy jego śmierci – a także wpisanie dwóch jego filmów: Rękopisu znalezionego w Saragossie i Sanatorium pod Klepsydrą, do dziesiątki arcydzieł polskiej kinematografii, skłoniły mnie do odszukania tekstów, dzięki którym przed laty „trafiłam” na autora ekranizacji prozy Brunona Schulza.
Wojciech Has, jako Artysta, opowiadał w swoich filmach o przemijaniu, zapominaniu, bólu i śmierci. Oby koniec „wspólnego świata”, w którym egzystują Reżyser, jego twórczość i my, Widzowie, nigdy nie nastąpił, a więc nie oznaczał przyjęcia „pojedynczej perspektywy”. Has na pewno bardzo by sobie tego życzył. Dlatego gorąco zapraszam do świata polifonicznego, magicznego i fantastycznego… stworzonego niejako dla i przez tego Mistrza Ruchomych Obrazów.
Iwona Grodź
„Książka ta stanowi modelowe studium w zakresie badań nad interartystycznymi związkami filmu z innymi sztukami w perspektywie indywidualnej twórczości. (...) praca powodowana koniecznością dokonywania nieustannych uzupełnień i interpretacji, odsłania szerokie kulisy i głębokie podłoże Hasowskich inspiracji, jego genealogii duchowej i artystycznej, która legła u źródeł jego dzieła. Autorka roztacza przed nami bardzo szeroką erudycyjną panoramę najrozmaitszych fenomenów z dziedziny literatury, malarstwa czy muzyki, jaką ewokują filmy Hasa. Interesuje ją również krąg współpracowników artysty, a także głęboki ślad, jaki zostawił w polskiej kinematografii dzięki swojej charyzmatycznej działalności pedagogicznej w łódzkiej szkole filmowej. Zważywszy na renesans zainteresowania twórczością Wojciecha Hasa (...) uważam, że obecna propozycja, zataczająca bardzo szeroki krąg humanistycznej i estetycznej refleksji, a także otwierająca nowe horyzonty poznawcze, jest cennym wkładem w rozwój badań nad kinem tego reżysera i z pewnością zasługuje na zainteresowanie”.
z recenzji prof. Tadeusza Szczepańskiego
WSTĘP
CZĘŚĆ I
PRAOBRAZY… KILKA UWAG O DUCHOWEJ GENEALOGII WOJCIECHA HASA
1. Daleki od światła jak koty. Świat prozy i rysunków Brunona Schulza
Linia i słowo
Żelazny kapitał wyobraźni
Czas i przestrzeń
Mieszkańcy światów Schulza
Przedmioty magiczne
Świat Schulza
2. Wszystko to blaga! Eksterytorialność! Maksymilian! Cha Cha! Kilka uwag
o humorze i władzy w twórczości Brunona Schulza i Wojciecha J. Hasa
Bufonada Schulza
Blaga Hasa
3. Surrealizm w języku? (rekonesans magiczno-metaforyczny)
Lepkość, czyli o „obłości” słowa
Przezroczystość. „Zanurzyć słowa w elektrolit srebra i szyb”
Próżnia. O „nieobecności” słów
Urzeczowienie. O „materialności” słowa
Lewitacja. „Słowa jak gołębie”
Zagmatwanie. „Słowa w nieładzie jak włosy poprawiane ręką”
4. Has Schulzem podszyty… Krótkie filmy Wojciecha Hasa
CZĘŚĆ II
BIAŁE PLAMY… KILKA UWAG O SŁOWACH I OBRAZACH
1. Wybieraj nieosiągalne… Wojciech Has wobec adaptacji filmowej
Warstwa wizualna filmu i pojęcie medium
Malarskość filmu a obrazowość adaptowanej literatury
Malarskość filmu a wyobraźnia plastyczna reżysera
2. Scenografia – wypowiedź intymna. Sanatorium pod Klepsydrą Wojciecha Jerzego Hasa (1973)
Światło i barwa
Plener
Wnętrze
Rekwizyty
Kostium i charakteryzacja
3. Ciało i cień. Odbiór Sanatorium pod Klepsydrą Brunona Schulza (1934) i Wojciecha Jerzego Hasa (1973)
Odbiorca i sytuacja odbiorcza w filmie
Widz
Fabuła i znak.
4. Kiedy obraz chciał być ciałem…
5. Kiedy słowo chciało być ciałem…
Postscriptum
CZĘŚĆ III
PRZYCZYNKI, UZUPEŁNIENIA, ADDYCJE
1. Róża i krzyż. Czerwone tarcze Jarosława Iwaszkiewicza i Wojciecha Hasa. Niezrealizowane filmy...
Czerwone tarcze Jarosława Iwaszkiewicza i Wojciecha Hasa
Historia i cenzura
Postscriptum
2. Komiksy Jerzego Skarżyńskiego
Jerzy Skarżyński jako twórca komiksów fantastycznych
Fantastyka: obraz i słowo – kilka uwag o komiksie i jego medium…
Fantastyka a problem komunikacji na przykładzie komisów Jerzego Skarżyńskiego
Fantastyka a genologia na przykładzie komiksów Jerzego Skarżyńskiego
3. Komediancki świat. Udawanie. Kilka uwag o serialu Komediantka Jerzego Sztwiertni
Wyrafinowanie i masowość
Autobiografizm i autotematyzm a problem adaptacji
Dodatek
CZĘŚĆ IV
NASTĘPCY…?
1. Faksymile…? Casus Doroty Kędzierzawskiej i Mariusza Grzegorzka
Indywidualności – Kędzierzawska
Filmowy sampling Mariusza Grzegorzka na przykładzie etiudy Krakatau (1986)
Mariusz Grzegorzek i Krakatau
2. Dorota Kędzierzawska – prolog do oryginalnej twórczości
Czy na pewno o miłości…?
Czy na pewno młodość…?
Czy na pewno feminizm…?
Między miastem a prowincją… teraźniejszością i przeszłością
Zakończenie
ZAKOŃCZENIE
ANEKS 1
WYWIADY
1. Rozmowa z Jerzym Skarżyńskim (1924–2004) – malarzem, scenografem filmowym i teatralnym
2. Korespondencja listowna z 2001 roku z Tadeuszem Kwiatkowskim (1920 –2007) – pisarzem, scenarzystą filmowym, m.in. Rękopisu znalezionego w Saragossie Wojciecha. J. Hasa
3. „Dobry operator potrafi przekonać reżysera, że to on ma rację”. Rozmowa z operatorem filmowym Witoldem Sobocińskim (1929–2018) z 2010 roku… nie tylko o współpracy z Wojciechem J. Hasem
4. Kino w czystej postaci… Rozmowa z Anne Guérin-Castell, m.in. o twórczości Wojciecha J. Hasa w 2010 roku
Dodatek
ANEKS 2
ANKIETA
BIBLIOGRAFIA
SPIS ILUSTRACJI I RYSUNKÓW
FILMOGRAFIA – FILMY FABULARNE (PEŁNOMETRAŻOWE) WOJCIECHA J. HASA
ABSTRAKT W JĘZYKU ANGIELSKIM
INDEKS NAZWISK
SPIS TREŚCI
