Tom Żagary. Środowisko kulturowe grupy literackiej zawiera studia stanowiące efekt krytycznego opracowania spuścizny literackiej i publicystycznej z lat 1930-1940 wileńskiej grupy Żagary oraz rekonstrukcji jej tła kulturalnego i literackiego. Rozbudowany w czasie badań kontekst historyczny, filozoficzny (katastrofizm europejski), etniczny (związki żagarystów z kulturą litewską, białoruską, żydowską, rosyjską itd.) pozwala na uchwycenie specyficznej atmosfery intelektualnej ówczesnego wielokulturowego i wielojęzycznego Wilna, w której wyrosła twórczość Czesława Miłosza, Jerzego Zagórskiego, Teodora Bujnickiego, Aleksandra Rymkiewicza, publicystyka literacka Józefa Maślińskiego i innych.
Przeświadczenie o „kresowej peryferyjności” Wilna w twórczości żagarystów znajdowało kompensację w poszerzaniu horyzontu na zagadnienia o szerokim, uniwersalnym zasięgu. Od początku żagaryści tworzyli w swej poezji pejzaże fantastyczne oraz wprowadzali nowoczesne kwestie ideologiczne i filozoficzne. Ich świadomość estetyczna i światopogląd przekraczały lokalne postromantyczne tradycje. Wyraziste było przy tym przekonanie członków grupy o ideowo-społecznych zadaniach twórczości artystycznej, powstającej na tym „prowincjonalnym”, zagubionym na kresach II Rzeczypospolitej obszarze. I dlatego ważnym „kluczem” do rozpoznania światopoglądu żagarystów jest kategoria „pogranicza”.
Książka kontynuuje inicjatywy badawcze, które owocowały to-mami opublikowanymi w serii Biblioteki Literatury Pogranicza (m.in. Poezja i poeci w Wilnie lat 1920-1940, Kraków 2003; Wilno literackie na styku kultur, Kraków 2007).

SPIS TREŚCI

Tadeusz Bujnicki, Przedmowa

I. FORMOWANIE SIĘ ŻAGARÓW

Stanisław Bereś, Wileński obłok, czyli zanim powstały Żagary

Teresa Dalecka, Żagaryści na Uniwersytecie Stefana Batorego

Beata Tarnowska, "A krain tośmy co niemiara zjeździli..." Żagaryści w Akademickim Klubie Włóczęgów Wileńskich

Krzysztof Biedrzycki, Między "Słowem" a "Kurierem". Żagaryści w wileńskiej prasie codziennej

Krzysztof Zajas, Modlitwa o światło. Żagaryści a katastrofizm

Jarosław Fazan, Poetyka kontrastów. O modernizmie Żagarów

Tadeusz Bujnicki, Humor żagarystów

Anna Szawerna-Dyrszka, Na początku był... Bujnicki

Danuta Balasaitiene, Recepcja twórczości Teodora Bujnickiego w prasie litewskiej międzywojennego Wilna

Jerzy Stefan Ossowski, Żagarystowski start Józefa Maślińskiego

II. WIELOKULTUROWE WILNO

Mindaugas Kvietkauskas, Heterotopia międzywojennego Wilna: dyskursy krajoznawcze i literackie

Joanna Lisek, "Z przeklętego jesteśmy pokolenia". Żydowska grupa Jung Wilne i wileńskie Żagary

Paweł Ławryniec, "Żagary" i rosyjskie kręgi literackie w międzywojennym Wilnie

Radosław Okulicz-Kozaryn, Przebudzenie za "Snów o pięknie?" Wilno żagarystów a Wilno Ruszczyca

III. INSPIRACJE MIĘDZYWOJENNE MIŁOSZA

Marta Wyka, Miłosz i "geografia młodości" - kraje, konteksty, pokolenie. Rekonesans

Joanna Zach, Miłosz, Iwaszkiewcz i "kryzys Moderny"

Aleksander Fiut, Żagarysta w listach do skamandryty. (O korespondencji Czesława Miłosza z Jarosławem Iwaszkiewiczem z lat 1930-1934)

Józef Olejniczak, Od "Poematu o czasie zastygłym" do "Trzech zim"

Andrzej Niewiadomski, Czechowicz, Zagórski, Miłosz - trzy "syntetyzmy"

ZAMKNIĘCIE

Krzysztof Czyżewski, Linia powrotu. O praktykowaniu pogranicza w dialogu z Czesławem Miłoszem

Indeks nazwisk