Seria KLASYCY ESTETYKI POLSKIEJ
Okres intensywnej pracy Michała Sobeskiego nad kształtowaniem własnej wersji filozofii sztuki trwał dość krotko: zaledwie kilka lat. Zaczęła się ta faza niedługo przed 1910 – datą edycji rozprawy habilitacyjnej Uzasadnienie metody obiektywnej w estetyce – a skończyła w 1914, w którym Sobeski skompletował swoje opus magnum (wydał je w 1917), Filozofię sztuki. W tych dwu publikacjach Sobeski zawarł niepełny wprawdzie, ale stosunkowo kompletny i względnie koherentny wykład swoich poglądów zarówno na to, czym była niegdyś i czym powinna być obecnie filozofia sztuki ew. estetyka, jak na to, czym są takie jej przedmioty zainteresowania, jak piękno, twórczość i sztuka. Ani wcześniej, ani później Sobeski nie zajmował się tak intensywnie budowaniem czy rozbudowywaniem swoich poglądów estetycznych.
SPIS TREŚCI
Sław Krzemień-Ojak, Odsłony estetyki Michała Sobeskiego
PROLOG
Ambiwalentne początki
Zarys estetycznego kanonu
Urok wybitnych twórców
Pokłon wielkim estetykom
DOJRZEWANIE ESTETYKI
Nowy kierunek
Oczyszczanie pola
Odkrycie klucza
Psychologiczne dopełnienia
ESTETYZOWANE PORTRETY
Nowe powojenne okoliczności
Vico – gran solitario
Estetyczne aspekty powieści Cervantesa
Kwiat złoty Artura Gobineau
NOSTALGIE I NADZIEJE
Przypomnienie Przybyszewskiego
Trudna próba awangardy
Modernizowanie kanonu
NOWE OTWARCIE?
EPILOG
MICHAŁ SOBESKI
WYBOR TEKSTOW ESTETYCZNYCH
1. DROGA DO ESTETYKI
Rozważania o twórczości
Konfrontacja z twórczym dziełem
W obliczu wielkiego artysty
W sprawie filozofii sztuki
Estetyka obiektywna
2. PYTANIE O SZTUKĘ
Myśl a marmur
Przyroda i sztuka
Idea w sztuce
Twórczość artysty
3. PSYCHOLOGIA TWORZENIA
Przebieg procesu twórczego
Rola uczuć w sztuce
Dusza artysty
Talent i geniusz
4. ESTETYKA I SZTUKA WSPOŁCZESNA
Przybyszewski wczoraj a dzisiaj
Z estetyki architektury nowoczesnej
Sprawa futuryzmu
Ekspresjonizm i kubizm
5. W STRONĘ SZTUKI ŚWIATA
Historia sztuki i estetyka
Sztuka egzotyczna: intencje badawcze
Ewolucja form artystycznych
Estetyczne komentowanie sztuki świata
Bibliografia
Michał Sobeski urodził się 3 września 1877 w Pleszewie Wielkopolskim. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Studia z zakresu nauk filozoficznych, a także prawnych, psychologicznych i przyrodniczych odbywał w rożnych uczelniach europejskich (Monachium, Lipsk, Getynga, Berlin), ale kończył je w 1902 we Wrocławiu. Następnie już po roku, 3 sierpnia 1903, również we Wrocławiu, uzyskał doktorat na podstawie rozprawy z psychologii eksperymentalnej Uber Tauschungen des Tastsinnes (O złudzeniach zmysłu dotyku), przygotowanej pod kierunkiem znakomitego pioniera tej dyscypliny, wykładającego w tym czasie we wrocławskiej uczelni Hermanna Ebbinghausa. W następnych latach kontynuował studia, już wyraźnie skoncentrowane na problematyce filozoficznej i estetycznej, w Genewie, Florencji, Rzymie i Paryżu, by zakończyć ten etap intelektualnej biografii habilitacją, uzyskaną na podstawie pracy Uzasadnienie metody obiektywnej w estetyce, w 1910 w Krakowie. Wyłożone w tej rozprawie stanowisko estetyczne Sobeski następnie rozwinął i w znacznie wzbogaconej wersji przedstawił w obszernym dziele Filozofia sztuki I. Dzieje estetyki. Zagadnienie metody. Twórczość artysty, ukończonym w 1914, a opublikowanym w Warszawie w 1917. (…) W 1915 Michał Sobeski uczestniczył w pracach Towarzystwa Wykładów Naukowych w Poznaniu; wykładał tam filozofię sztuki. W 1918 z jego inicjatywy Towarzystwo przekształciło się w dwuletnie kursy naukowe – był to zalążek szkoły wyższej. (…) Uniwersytet rozpoczął działalność w 1919. Sobeski, uzyskawszy tytuł profesora zwyczajnego, objął stanowisko dziekana wydziału filozoficznego. W poznańskiej uczelni pracował nieprzerwanie do 1939. (…)
Sobeski był poliglotą, opanował łacinę i grekę, znał rosyjski, niemiecki, francuski, włoski i hiszpański. Już wcześniej, u progu stulecia, przewędrował Austrię, Niemcy, Francję, Włochy. Teraz powtórzył podróże do tychże krajów, ale dotarł też w inne rejony Europy, do Hiszpanii, Grecji, Węgier, a także do Holandii, Danii, Szwecji i Norwegii. A ponadto zwiedził kraje pozaeuropejskie, Maroko, Palestynę, Egipt, Algier. (…) Ale podróże, zwłaszcza te egzotyczne, powodowały coś więcej: kierowały uwagę Sobeskiego na pozaeuropejskie kultury artystyczne, na artystyczną twórczość Afryki, Ameryki Południowej, Oceanii, Chin, Japonii. Zajęły go one tak żywo, że w ostatnich latach przed II wojną zgromadził, uporządkował i opatrzył wstępem obszerny tom, który, zatytułowany Sztuka egzotyczna, w 1939 trafił do wydawnictwa. Wojna uniemożliwiła druk, skład rozsypano. Ocalał jedyny egzemplarz maszynopisu – na jego podstawie opublikowano tom w 1971. Wojna miała zresztą dla Michała Sobeskiego konsekwencje poważniejsze – tragiczne. W listopadzie 1939 internowano go wraz z żoną w obozie w Głównej pod Poznaniem, gdzie Niemcy przetrzymywali intelektualistów i twórców. Po miesiącu Sobeski, astmatyk, wieziony przez kilka dni w zaplombowanym bydlęcym wagonie, 14 grudnia 1939 zmarł w chwilowym miejscu postoju – Ostrowcu Świętokrzyskim.
