Pierwszym celem opracowania monograficznego jest przedstawienie efektów analizy wybranego rodzaju polskiego dowcipu językowego z blisko 80-letniego okresu – humorystycznych tekstów mających kształt krótkich dialogów lub monologów, zwanych potocznie „kawałami”. Drugi cel to usystematyzowana prezentacja wielu wciąż jeszcze aktualnych takich dowcipnych tekstów, opublikowanych w czasopismach humorystycznych i satyrycznych wychodzących w 2. połowie XIX w. i w pierwszych czterech dekadach XX w.

Edward Stachurski, profesor nauk humanistycznych w dziedzinie językoznawstwa na stanowisku profesora zwyczajnego w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. W latach1981-1985 lektor  języka polskiego na Uniwersytecie Gandawskim (Belgia), w latach  1997-1999 lektor  języka polskiego oraz wykładowca kultury polskiej i  gramatyki na Uniwersytecie w Pécsu (Węgry). Autor ponad 60 publikacji naukowych z zakresu leksykologii,  fleksji, stylistyki i języka osobniczego (przede wszystkim naturalistów i romantyków). Zajmuje się także językoznawstwem kontrastywnym (seria artykułów o wspólnych zapożyczeniach w polskim i niderlandzkim opublikowanych w „Slavica Gandensia”), nauczaniem języka polskiego jako obcego (współautor pierwszego podręcznika w wersji niderlandzkiej De Pools. Inleidende  cursus. Deel  I,  II,  Gent 1982-1984), działalnością Polaków za granicą (artykuły o studentach i stażystach polskich na Uniwersytecie Gandawskim w XIX i XX wieku w „Vlaams-Poolse Tijdingen”), a także sylwetkami wielkich uczonych (artykuł y w „Języku Polskim” i w „Slavica Finlandensia”, opracowanie redakcyjne listów z lat 1870-1927 J. N. Baudouina de Courtenay, opublikowanych w 2002 ). Autor monografii książkowych: Fleksja Adolfa Dygasińskiego na tle polszczyzny drugiej połowy XIX wieku (Badania statystyczne), Wrocław 1980; Słownictwo w utworach polskich naturalistów. Badania statystyczne,  Kraków 1989; Rozwój  i  zróżnicowanie słownictwa pisarza. Na podstawie prób tekstowych z utworów Adolfa Dygasińskiego,  Kraków 1993; Słowa klucze polskiej epiki romantycznej, Kraków 1998, 2 wyd. Kraków 2000; Słownictwo „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza na tle tekstów innych  poematów romantycznych, Kraków 2005.

Spis treści

WSTĘP   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

1.   Cele pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .   5

2.   Materiał językowy i sposób jego prezentowania  . . . . . . . . .   7

3.   Kompozycja monografii  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

4.   Metoda opracowania materiału . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .   9

5.   Uwaga redakcyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   10

CZĘŚĆANALITYCZNA

CHARAKTERYSTYKA JAKOŚCIOWA ZEBRANYCH TEKSTÓW

DOWCIPÓW  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    13

1.   Ustalenia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   13

2.   Struktura tekstów  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   16

2.1. Tytuły   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   16

2.2. Elementy narracji towarzyszące dialogom i monologom  . . .  16

2.3. Dialogi i monologi obecne w  tekstach dowcipów   . . . . . . .   59

2.4. Nazwy własne w  tekstach zebranych dowcipów

językowych    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  77

CHARAKTERYSTYKA ILOŚCIOWA   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  87

1.   Chronologia  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   87

2.   Frekwencja dowcipów językowych reprezentujących

poszczególne typy   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   88

3.   Udział ilościowy rodzajów zebranych dowcipów

językowych ze względu na obecność lub brak

bezpośredniego kontaktu nadawcy z  odbiorcą   . . . . . . . . . . .    91

4.   Udział ilościowy rodzajów zebranych dowcipów

językowych ze względu na ich ukształtowanie formalne   . .  . . . .  91

CZĘŚĆ EGZEMPLIFIKAC Y JNA

1.   Dowcipy językowe wykorzystujące tradycyjne elementy

słownictwa   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    95

1.1. Dowcipy oparte na wieloznaczności wyrazu   . . . . . . . . . . .   95

1.2. Dowcipy oparte na żartobliwym odwróceniu paralelnym

(komicznej antytezie)   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  173

1.3. Dowcipy oparte na proporcjach strukturalnych

i semantycznych (wtórnej etymologii, pozornej synonimii,

pseudoantonimach)  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   193

1.4. Dowcipy oparte na homonimii (całkowitej i  częściowej)   .    202

1.5. Dowcipy oparte na grupowaniu wyrazów o podobnym

brzmieniu a  niezależnych treściowo   . . . . . . . . . . . . . . . . .    205

1.6. Dowcipy oparte na komicznej transpozycji (żartobliwym

przekładzie) i peryfrazach   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    208

2.   Dowcipy językowe wykorzystujące twórczość neologiczną    .  210

2.1. Dowcipy oparte na żartobliwych neosemantyzmach

(narzucaniu wyrazom wtórnych znaczeń realnych)   . . . . . . . . .  210

2.2. Dowcipy oparte na żartobliwych neologizmach

frazeologicznych    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    228

2.3. Dowcipy oparte na żartobliwych neologizmach

słowotwórczych   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   237

3.   Dowcipy językowe o charakterze ogólnokomicznym   . . . .   241

3.1. Dowcipy oparte na kontraście wyrazowym  . . . . . . . . . . .   241

3.2. Dowcipy oparte na skupieniu podobnych elementów

językowych i  paralelizmie syntaktycznym   . . . . . . . . . . . .  .   252

3.3. Dowcipy oparte na nagromadzeniu wyrazów obcych albo

używaniu wyrazu obcego przez osobę niewykształconą lub

dziecko   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   257

4.   Dowcipy wykorzystujące modyfikacje postaci wyrazów

i związków frazeologicznych  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  258

4.1. Dowcipy oparte na żartobliwej modyfikacji związków

frazeologicznych    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

4.2. Dowcipy oparte na modyfikacjach postaci słowotwórczej

wyrazów   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  265

4.3. Dowcipy oparte na zmianie formy graficznej wyrazu

i jaskrawym naruszeniu panującej konwencji ortograficznej   . . .269

5.   Dowcipy oparte na komizmie rymów  . . . . . . . . . . . . . . .  271

WNIOSKI  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   273

ANEKS  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   281

  1.  Alfabetyczna lista frekwencyjna uczestników dialogów

i wypowiadających monologi (wraz z określeniami,

użytymi w częściach narracyjnych tekstów dowcipów

i w ich tytułach)  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   281

  2.  Lista rangowa wyrazów oznaczających rozmówców

i wypowiadających monologi (bez imion i nazwisk)

w dowcipach językowych   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   287

  3.  Alfabetyczna lista frekwencyjna imion (w  formie oficjalnej

i zdrobniałej) użytych w zebranych dowcipach językowych    . . . 289

  4.  Alfabetyczna lista frekwencyjna określeń użytych

w tytułach a  charakteryzujących bohaterów i  bohaterki

dowcipów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  290

  5.  Lista alfabetyczna osób rozmawiających (bez imion,

nazwisk i  zaimków osobowych)  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  291

  6.  Lista rangowa rozmówców w  dowcipach językowych

(ułożona wg malejącej liczby kontaktów z  innymi osobami

w dialogach) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   297

  7.  Alfabetyczna lista frekwencyjna wypowiadających teksty

monologowe w dowcipach językowych   . . . . . . . . . . . . . . . .   298

  8.  Lista rangowa czasowników wprowadzających wypowiedzi

dialogowe lub monologowe w dowcipach językowych   . . . . . .   299

  9.  Lista zwrotów służących do wprowadzenia wypowiedzi

w dowcipach językowych   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   299

10. Alfabetyczna lista nazw etnicznych użytych w tekstach

dowcipów językowych  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  300

11.  Alfabetyczna lista nazw postaci mitologicznych, biblijnych

i historycznych (także dawnych artystów, uczonych,

filozofów i świętych) użytych w dowcipach językowych . .  300

12. Alfabetyczna lista nazwisk osób współczesnych autorom

dowcipów, a reprezentujących różne dziedziny życia

i twórczości   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    301

13. Alfabetyczna lista nazwisk pisarzy i dziennikarzy oraz

postaci literackich  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    301

14. Alfabetyczne listy toponimów użytych w dowcipach

językowych  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   301

15. Alfabetyczny wykaz tytułów czasopism humorystycznych

i satyrycznych, z których zebrano dowcipy językowe  . . . . . .   302

16. Słowniczek wyrazów mogących sprawiać trudność

dzisiejszemu czytelnikowi (wyrazów dawnych

i przestarzałych, regionalizmów i  gwaryzmów, niektórych

wyrazów rzadkich i  książkowych, a także mniej znanych

terminów specjalistycznych)   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307

17. Objaśnienie wyrazów-cytatów i wyrażeń z języków obcych   309

BIBLIOGRAFIA  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .   311

INDEKS NAZWISK   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315