Książka Pamięć Gułagu opowiada historię odkrywania przez mieszkańców ZSRR represyjnej przeszłości swojego kraju. Za punkt wyjścia rozważań autorka przyjmuje koniec lat osiemdziesiątych, gdyż jak tłumaczy dopiero wówczas rozpoczął się proces kreowania zupełnie nowej, wielopoziomowej sytuacji dyskursywnej, która umożliwiła zrozumienie skali i zasięgu represji sowieckich. Autorka przygląda się temu procesowi z perspektywy mieszkańców czterech regionów, które w sposób szczególny zostały doświadczone przez Gułag (Wyspy Sołowieckie, Republika Komi, region permski, Kołyma). Przywołując konkretne wydarzenia, jakie się tam rozegrały pokazuje, w jaki sposób wypowiedziane w tym okresie wspomnienia stawały się fenomenem społecznym, przedmioty − dowodami historii, a odnalezione cmentarze − dziedzictwem przeszłości. Ten detaliczny opis etnograficzny pozwala zrozumieć jak doszło do tego, że w społeczeństwie sowieckim nagle zrodziła się ogromna potrzeba natychmiastowego tworzenia miejsc pamięci, które będą chronić pamięć Gułagu, oraz znaków pamięci, które będą ją wyrażać. Następnie, autorka analizuje wybrane miejsca pamięci łagiernej przeszłości starając się dotrzeć do ich głębszych sensów. Jej celem jest ustalenie funkcji i znaczenia, jakie przypisują tym miejscom współcześni Rosjanie.

Spis treści

PODZIĘKOWANIA

WSTĘP

METODOLOGIA BADAŃ

WYSPY SOŁOWIECKIE

1. Sołowki – pierwszy obóz GUŁagu?

2. Przebudzenie „Wyspy Bólu” – Wyspy Sołowieckie 1989–1992

3. Od „ADSTROJU” do wystawy „Sołowieckie łagry i więzienia 1920–1939” –

łagierna historia Wysp Sołowieckich w muzealnym projekcie pamięci

4. Memoriałowy projekt pamięci GUŁagu na bazie Wysp Sołowieckich

5. „Sołowki – narodowa Golgota” –

Wyspy Sołowieckie w prawosławnym projekcie pamięci

6. „Każdy ma własne Sołowki”

REPUBLIKA KOMI

1. Wyspa kopalń węgla

2. Komi, pierwoodkrywca i zek – przedstawienie historii

XX wieku w muzeach krajoznawczych Republiki Komi

3. Pomniki GUŁagu – czyli co jest upamiętniane

na terenie byłych łagrów sowieckich

4. Cmentarze GUŁagu – teksty zapomnianej

kultury w tłumaczeniu współczesnym

5. A gdyby nie było GUŁagu?

REGION PERMSKI

1. Wyspa obozów politycznych

2. „Poruszenie sumień”,

czyli początki karnawału pamięci w Permie

3. Muzeum Perm „wolność zaczyna się w więzieniu”

4. „Łagier Stwor” – muzeum bez przewodnika

5. „Po co znać historię?”

KOŁYMA

1. Wyspa kopalń złota

2. „O pamięci i pomnikach”– magadańska debata o tożsamości

3. Jagodnoje i Debin – współczesne „zagłębie pamięci”

4. Paradoks pamięci?

ZAKOŃCZENIE

1. Podobieństwa i różnice miejsc pamięci GUŁagu

2. Post scriptum o pamięci GUŁagu

BIBLIOGRAFIA

Indeks nazwisk

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego