Książka próbuje zmierzyć się z problemem swoistości obrazu w jego tradycyjnej i aktualnej postaci. Autor wychodzi z założenia, że widzenie różni się zasadniczo od czytania, co oznacza, że dzieł sztuk wizualnych nie można traktować w najgłębszej warstwie jako języka. Na szeregu przykładów stara się pokazać odmienność obrazowego medium, wychodząc od hermeneutycznej rekonstrukcji ich struktury. Tropi też otwartość na obrazy poetów i pisarzy (Czesława Miłosza, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Adama Zagajewskiego). Jednocześnie stara się pokazać, że „widzialność” obrazu nie ogranicza się do warstwy formalnej, lecz kształtowana jest przez kulturę, światopogląd czy ideologie. Przedmiotem analiz stają się dzieła takich artystów jak Aleksander Gierymski, Władysław Strzemiński, Andrzej Wróblewski, Ryszard Jurry Zieliński, Zbylut Grzywacz, Luc Tuymans, Konrad Pustoła i Tomasz Tatarczyk.

Wojciech Bałus – ur. 1961, historyk sztuki; studiował też filozofię. Profesor zwyczajny w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się teorią i historią sztuki XIX-XXI wieku oraz związkami sztuki z filozofią, antropologią kulturową i literaturoznawstwem. Redaktor serii „Ars Vetus et Nova”. Przewodniczący Polskiego Komitetu Narodowego Corpus Vitrearum. Członek zwyczajny Hessische Akademie der Forschung und Planung im Ländlichen Raum i członek AICA. Autor książek: Mundus melancholicus. Melancholiczny świat w zwierciadle sztuki (1996), Malarstwo sakralne (2001), Figury losu (2002), Krakau zwischen Traditionen und Wegen in die Moderne. Zur Geschichte der Architektur und der öffentlichen Grünanlagen im 19. Jahrhundert (2002), Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX: część pierwsza (współautor, 2004), Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX: część druga. Matejko i Wyspiański (2007) i Gotyk bez Boga? W kręgu znaczeń symbolicznych architektury sakralnej XIX wieku (Monografie FNP, 2011).

SPIS TREŚCI

Od autora

SPOSOBY PATRZENIA

Rozdział I. Czytać czy widzieć?

Rozdział II. Max Dvořák ogląda Tintoretta

Rozdział III. O ograniczeniach „faktologii” 

Rozdział IV. O możliwości napotkania podmiotu twórczego w dziele

Rozdział V. O dziecinnym i poważnym sposobie odbioru sztuki

SŁOWO I OBRAZ

Rozdział VI. Do granic. Olga Tokarczuk i Władysław Strzemiński

Rozdział VII. „Katalog danych, którym wymyka się ostateczny sens”

Rozdział VIII. Vermeer Herlinga-Grudzińskiego: Paraliż narracji

PRZEMIANY OBRAZÓW

Rozdział IX. Nastrój jako alibi. Święto trąbek Aleksandra Gierymskiego

Rozdział X. „Budujemy nowy dom…” Andrzej Wróblewski w Nowej Hucie

Rozdział XI. Poetyka kontestacji PRL-u w obrazach grupy „Wprost” i Jurry’ego Zielińskiego

Rozdział XII. „Pomoc” Zbyluta Grzywacza albo o metaforze i metonimii w „czasie marnym”

Rozdział XIII. Rzecz, istota, cień i ślad. Malarstwo Tomasza Tatarczyka 

Rozdział XIV. Czy prawda jest banałem? Uwagi o realizmie

Rozdział XV. Dark rooms i bezformie

Rozdział XVI. Dawid Czycz w świecie zwierząt

Nota bibliograficzna

Indeks nazwisk

Spis ilustracji