ZOBACZ FRAGMENT ALBUMU

Wszystko, co wiąże się z Kopalnią Soli w Wieliczce, ma wymiar ekstremalny: jest to najstarsza i jednocześnie największa, a przy tym ciągle czynna. Nigdzie na świecie nie odnajdziemy niczego choćby w małym stopniu porównywalnego z wielickim labiryntem. W tym solnym universum wszystko jest monumentalne, a jego unikalność zapiera dech. Każdy, kto próbuje ogarnąć skalę wielickiego skarbu, zachwyci się nim bez reszty. I trudno, by było inaczej...

Wielicka kopalnia to w istocie podziemne miasto, budowane przez ponad czterdzieści pokoleń górników, przedstawicieli niemal wszystkich europejskich narodowości. To ponad trzysta kilometrów korytarzy, które prowadzą do ponad trzech tysięcy solnych komór, na dziewięciu poziomach, sięgających głębokości 327 metrów pod powierzchnią ziemi. To także podziemne solankowe jeziora, mioceńskie krajobrazy, pozostałości po wyrobiskach eksploatowanych rozmaitymi metodami i technikami. Kopalnia to również niespotykana w swojej wyjątkowości mapa geologicznej aktywności Ziemi z Karpatami w roli głównej. W ścianach wyrobisk odnaleźć można geologiczne świadectwa czasów sprzed milionów lat: solne kryształy, węgiel. Koralowce, wulkaniczny pył i wiele innych.

Skarb. Kopalnia Soli w Wieliczce to książka, na którą składają się dwa równorzędne, ale odmienne elementy. Jednym z nich jest fotograficzna dokumentacja historii geologicznej i kultury materialno-technicznej Kopalni Soli w Wieliczce, wykonana przez dr Andrzeja Nowakowskiego. Jest ona efektem wielogodzinnych wędrówek po wielickich podziemiach. Stanowi zapis wyjątkowych miejsc – w wielu przypadkach, ze względu na „pracę” górotworu – już nieistniejących lub niedostępnych. Postęp w fotografii i cyfrowej obróbce zdjęć umożliwił przedstawienie ich w sposób wyjątkowy, bowiem zawarta tu dokumentacja fotograficzna pozwoli czytelnikom na dotarcie do miejsc, których zobaczenie nie było i już nie będzie możliwe. Drugą część publikacji stanowią teksty wybitnych badaczy i znawców tematu. Prof. Aleksander Garlicki porównuje Kopalnię w Wieliczce z innymi miejscami wydobywania soli na świecie. Prof. Zofia Alexandrowicz zajmuje się wielickimi Grotami Kryształowymi. Prof. Krystyna Obtułowicz opisuje historię lecznictwa w Kopalni. Tekst Elżbiety Kalwajtys dotyczy miejsc sakralnych. Historię geologiczną złoża przedstawia dr Kajetan d’Obyrn, historię turystyki w Kopalni – Marian Leśny. Joanna Kowalczyk i Prof. Zbigniew Sawłowicz zajmują się procesami powstawania nacieków solnych. Ostatni z wymienionych wraz z Łukaszem Malinowskim opisują historię stosowania metalu w Kopalni. Część tekstową zamyka Kalendarium opracowane przez Jerzego Przybyłę i Jana Sadkiewicza. Interdyscyplinarny zespół badaczy, doświadczonych profesorów i młodych naukowców, teoretyków i praktyków, przygotował dzieło unikatowe. Oprawa edytorska publikacji zostanie przygotowana na najwyższym światowym poziomie.

SPIS TREŚCI

Andrzej Nowakowski

WSTĘP / PREFACE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

Aleksander Garlicki

KOPALNIE SOLI NA ŚWIECIE

SALT MINES IN THE WORLD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Światowe złoża soli kamiennej i soli potasowo -magnezowych . . . . . . . . .15

World’s deposits of rock salt and K -Mg salts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1. Tworzenie się osadów solnych w dawnych epokach geologicznych

i współcześnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

1. Formati on of salt sediments in the past and present

geological eras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2. Wiek i rozprzestrzenienie złóż soli na kuli ziemskiej. . . . . . . . . . . . . . 18

2. Age and distributi on of salt deposits on the globe. . . . . . . . . . . . . . . 18

Australia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

Australia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

Azja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

Asia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

Europa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Europe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  20

Afryka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Africa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  21

Ameryka Południowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

South America . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

Ameryka Północna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

North America . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Metody wydobywania soli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Salt extracti on methods. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

1. Jeziora słone i saliny nadmorskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

1. Salt lakes and coastal salt pans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

2. Odkrywkowe kopalnie soli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

2. Open pit salt mining . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

3. Ługowanie wodą poprzez otwory wiertnicze z powierzchni . . . . . . . . . . . 25

3. Soluti on mining . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

4. Underground salt mines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

4. Podziemne kopalnie soli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 27

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Literature . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Kajetan d’Obyrn

ZARYS BUDOWY GEOLOGICZNEJ I WARUNKÓW HYDROGEOLOGICZNYCH

ZŁOŻA SOLI KAMIENNEJ WIELICZKA

THE OUTLINE OF THE GEOLOGICAL STRUCTURE AND HYDROLOGICAL

CONDITIONS OF THE WIELICZKA ROCK SALT DEPOSIT . . . . . . . . . . . . 37

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Literature . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Zofia Alexandrowicz

GROTY KRYSZTAŁOWE

CRYSTAL CAVES IN THE WIELICZKA SALT MINE . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Charakterystyka grot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  59

The characteristi cs of the caves. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 59

Geośrodowisko grot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . 64

The geoenvironment of the caves . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Historia odkrycia grot. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 68

The history of discovery of the caves . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Muzealne kryształy halitu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Museum exhibits – halite crystals . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Geneza grot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

The origin of the caves. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

Zagrożenia grot. . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

The threats to the caves. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Ochrona grot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Protecti on of the caves . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 77

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 79

Literature . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . 79

Joanna Kowalczyk, Zbigniew Sawłowicz

BAJKOWY ŚWIAT NACIEKÓW

THE FAIRYTALE WORLD OF DRIPSTONE FORMATIONS . . . . . . . . . . . . . . 83

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

Literature . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . 96

Łukasz Malinowski, Zbigniew Sawłowicz

METAL I JEGO LOS

METAL AND ITS FATE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Literature . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

Elżbieta Szychowska -Krąpiec

HISTORIA ZAKLĘTA W SŁOJACH DRZEW. DENDROCHRONOLOGIA DREWNA

Z KOPALNI SOLI W WIELICZCE

HISTORY SECRETS IN THE RINGS OF WOOD. DENDROCHRONOLOGY

OF TIMBER IN THE WIELICZKA SALT MINE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

Zespół Lipowiec -Zamtuz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124

The Lipowiec -Zamtuz complex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

Rejon środkowej i południowej części kopalni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

The central and southern mine region . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . 125

Zespół Boner -Boruta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

The Boner -Boruta complex . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 126

Zespół Taras Wodny Gór Wschodnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Eastern Mountains Water Terrace complex . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . 126

Rejon szybu Regis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 126

The Regis shaft area . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . 126

Zespół Jan -Zawachlary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

The Jan -Zawachlary complex . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Literature . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

Marian Leśny

O TURYSTACH I ZWIEDZANIU KOPALNI SOLI W WIELICZCE.

HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ

ON TOURISTS AND SIGHTSEEING OF THE SALT MINE IN WIELICZKA.

THE HISTORY AND THE PRESENT TIMES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

Najstarsze relacje łacińskie o żupach krakowskich . . . . . . . . . . . . . . . . 129

The two oldest Lati n accounts on Krakow saltworks . . . . . . . . . . . . . . .129

Słynne osobistości, które odwiedziły kopalnię (od XVIII po wiek XX) . . . 132

Celebriti es to have visited the mine (from 18th to 20th century) . . . . . 132

Jak dawniej zwiedzano kopalnię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

How the mine was toured in the days of yore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Wieki XVIII i XIX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . 134

18th and 19th century . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Wiek XX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 135

20th century . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . 136

Trasy turystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Tourist routes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Atrakcje turystyczne. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138

Przewodnicy . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Turystyka w liczbach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Tourist att racti ons . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Guides. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Tourism in numbers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Współczesne trasy turystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

Contemporary tourist routes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . 140

Inne podziemne wydarzenia w kopalni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

Other subterranean events in the mine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 144

Literature . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . 145

Elżbieta Kalwajtys

Z WIARY I TRADYCJI GÓRNICZEJ. KAPLICE W KOPALNI SOLI W WIELICZCE

FROM THE MINERS’ FAITH AND LORE. THE CHAPELS OF THE WIELICZKA

SALT MINE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Ważniejsze źródła i literatura . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . 160

Major sources and literature . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

Agnieszka Wolańska

Z PODZIEMI – „NA ŚWIAT”, CZYLI O TRANSPORCIE W WIELICKIEJ

KOPALNI SOLI

FROM THE UNDERGROUND – TO THE SURFACE. TRANSPORT AT THE

WIELICZKA SALT MINE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

Bractwo tragarzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

The Fraternity of Porters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

The verti cal transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

Transport pionowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .167

Transport horyzontalny (poziomy) . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . .172

Horizontal Transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172

Liny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .177

Ropes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178

Woda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Water . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Ludzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

People . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

Konie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182

Horses . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182

Czas pary i elektryczności . . . .  .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184

The era of steam and electricity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   . . 184

Najnowsze technologie . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

The latest technologies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

Epilogue . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . 186

Literature . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 186

KALENDARIUM WAŻNIEJSZYCH WYDARZEŃ ZWIĄZANYCH Z KOPALNIĄ

SOLI „WIELICZKA”

THE CALENDAR OF IMPORTANT EVENTS AND NATURAL PHENOMENA

CONNECTED WITH THE WIELICZKA SALT MINE . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .189

Oprac. / Edited by Jerzy Przybyło, Jan Sadkiewicz

SŁOWNIK POJĘĆ GÓRNICZYCH I GEOLOGICZNYCH /

GLOSSARY OF MINING AND GEOLOGICAL TERMS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207

Oprac. / compiled by Katarzyna Poborska -Młynarska, Tomasz Toboła . . . . 207

STAN PRAWNY I ORGANIZACJA KOPALNI SOLI „WIELICZKA” S.A.

Z UWZGLĘDNIENIEM PODMIOTÓW ZALEŻNYCH / THE LEGAL STATUS

AND ORGANIZATION OF THE “WIELICZKA” SALT MINE INCLUDING

SUBSIDIARY ENTITIES . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . 213

W STRONĘ CISZY… W STRONĘ MROKU. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

ŚWIATŁO (W) MROKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

MIEJSCA . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

LUMINA SALIS . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327