Istota faszyzmu, przyczyny jego sukcesu, odniesienia do autorytaryzmu i komunizmu, jego ewolucja w czasie i przestrzeni, te właśnie kwestie porusza w swojej książce Philippe Burrin, historyk zajmujący się nazizmem, Francją okresu rządów Vichy oraz zjawiskiem totalitaryzmu.
Philippe Burriun - naucza w Institut de hautes études internationales (Instytut wyższych studiów międzynarodowych) w Genewie. Opublikował, między innymi, w wydawnictwie Seuil: Hitler et les Juifs (Hitler i Żydzi) (1989) i Ressentiment et apocalypse (Resentyment i apokalipsa) (2004).
Philippe Burrin, znakomity historyk genewski, poświęcił dwa eseje faszyzmowi. Uczynił tak z powodów nie tylko profesjonalnych. Czytając tę książkę, mamy wrażenie, że autor czuje gorący oddech faszyzmu na plecach. Dlatego próbuje on uchwycić tajemnicę faszyzmu. Pyta o źródła tej duchowej zarazy, zwłaszcza w Niemczech. Czy faszyzm – zrodzony w Italii Mussoliniego – był tym samym, co nazizm Hitlera? Jakie były ich elementy wspólne, a jakie były różne? Na czym polegała koalicja nazizmu z prawicą konserwatywną, która pozwoliła Hitlerowi sięgnąć po władzę? W czym faszyzm odróżnia się od nacjonalizmów XIX wieku? Moc tych pytań, moc różnych wyjaśnień. Miał faszyzm swoją grozę, swój strach i swoją nędzę. Ale miał też swój urok, czar uwodzicielski, magnetyzm. Szczególnie urzekał młodych, którym oferował bajeczną przyszłość, świat oczyszczony i wolny od brudu. Autor zastanawia się: kim byli naziści? Jak powstała wśród nich myśl o zagładzie Żydów – najbardziej szalonej zbrodni naszych czasów? Burrin zestawia hitleryzm ze stalinizmem; wskazuje na bliskość rytuałów i technik terroru; pokazuje też odmienności. Fascynujący jest na przykład obraz kultu wodza w obu totalitaryzmach. Nazizm wielokrotnie analizowany przez Burrina to faszyzm potężny. Ale oprócz tego istniał jeszcze faszyzm lilipuci, kolaborancki i satelicki. Autor pokazuje to na przykładzie faszyzmu francuskiego. Opowiada o związkach bliskich faszyzmowi, ale podkreśla, że marszałek Pétain i reżym Vichy to nie były twory faszystowskie, choć zasłużyły na nazwę kolaboracji. Jednak faszyzm był czymś innym. Oprócz wyrażanych idei i klimatu mentalnego miał także swoją wizję narodowego społeczeństwa. Był to „projekt narodowego odrodzenia realizowany poprzez wykluczenie tych wszystkich, którzy ponoszą winę za dekadencję, podziały i kosmopolityzm, oraz poprzez ukształtowanie narodu wyznającego wartości takie, jak wiara, siła i walka, narodu, który pod kierunkiem absolutnego przywódcy i nowej arystokracji stawia sobie za zadanie narzucenie otoczeniu swojej potęgi i dominacji, wyzbywając się przy tym wszelkich ludzkich skrupułów”. Ta ważna diagnoza okazuje się nieoczekiwanie aktualna w Europie naszego czasu. Wciąż spotykamy marzycieli politycznych, których powszechna pamięć o faszyzmie realnym zmusza do kamuflowana istoty własnych projektów.
Adam Michnik
Spis treści
Adam Michnik, Wprowadzenie
Wstęp
PORÓWNANIA
1. Reżimy faszystowski i nazistowski
Autorytarny kompromis
Pojedynek między partią i Państwem
Poparcie mas
Mit wodza
2. Polityczna wyobrażeniowość faszyzmu
3. Hitler i Stalin
KRYZYS NAZISTOWSKI
4. Kto był nazistą?
5. Charyzma i radykalizm
6. Przez pryzmat akceptacji
7. Hitler, rasa i naród
8. Przemoc wrodzona
9. Auschwitz
10. Niemcy i ludobójstwo
FRANCJA W GODZINIE PRÓBY
11. Podniesiona pięść i wyciągnięte ramię
Marksistowska przejrzystość i faszystowska scenografia
Paramilitarny arsenał Weimaru
Trzy strzałki przeciwko swastyce
Importowanie podniesionej pięści
Koszule socjalistów
Komunistyczny apel poległych
Obchody organizowane przez Front Ludowy
Symbol jako substytut rewolucji?
12. Magnetyczna siła przyciągania faszyzmu
Jules Romains i marzenia o demokratycznym „fascio”
Emmanuel Mounier i „zasługi” faszyzmu
Bertrand de Jouvenel i nazizm: rywalizacja na rzecz
pokoju
Pierre Drieu La Rochelle i „rozsądny faszyzm”
Thierry Maulnier i jego rzekomy konflikt z nazizmem
13. Francuski faszyzm
14. Francja i rządy Vichy w nazistowskiej Europie
15. Vichy, od historii do pamięci
Dwuznaczna i zmieniająca się przeszłość
„Rekonstrukcja duszy narodowej”
Żywa pamięć
Indeks nazwisk
Nota bibliograficzna
check_circle
check_circle
