FINALISTA KONKURSU O NAGRODĘ IM. JANUSZA KURTYKI 2018
Nagranie z dyskusji o książce z udziałem Autora, dr Barbary Klich-Kluczewskiej, prof. Tomasza Gąsowskiego oraz Romana Graczyka (prowadzącego).
W książce Legioniści i inni Autor analizuje, w jaki sposób przeżycia wojenne żołnierzy Wielkiej Wojny były w Polsce i Czechosłowacji okresu międzywojennego przetwarzane i jak formowały pamięć zbiorową – narracje o wspólnej przeszłości obecne w życiu społecznym i politycznym. W obu państwach odgórne interpretacje wojny jako czynu legionowego i walki o niepodległość zdominowały doświadczenia większości pozostałych żołnierzy. Legioniści uważali się za zwycięzców i bohaterów, innych traktowano raczej jako ofiary wojny. Łącząc perspektywę badań nad pamięcią zbiorową z metodami badań historycznych i historią porównawczą, Autor opisuje instytucjonalne ramy funkcjonowania pamięci zbiorowych, ich kanoniczne wykładnie oraz kulturowe źródła. Stawia też pytanie o miejsce „zapomnianej” I wojny światowej w pamięciach oraz historiografiach: polskiej, czeskiej i słowackiej.
Dla obu pamięci centralna była idea wodza i służących mu wiernie żołnierzy. Obie budowały kult bohaterów (zarówno zmarłych, jak i żywych), podkreślały wagę poświęcenia dla sprawy i bohaterskiej śmierci. (…) Zbiorowa pamięć o wojnie w jej narodowych ramach była dla weteranów głównym źródłem przekonania o własnej wartości, uzasadnieniem roli pełnionej w społeczeństwie, czynnikiem nadającym sens wszystkim wojennym tragediom i odpowiedzią na pytania o politykę czy gospodarkę.
Fragment
Książka Marcina Jarząbka to niewątpliwie praca o dużych walorach poznawczych i wysokim poziomie naukowym. Nowe podejście badawcze, które prezentuje Autor, a tym samym i recenzowana pozycja, może stanowić szansę na włączenie się i w tym obszarze polskich historyków w nurt badań światowych dotyczących Wielkiej Wojny.
dr hab. Katarzyna Sierakowska
SPIS TREŚCI
Wstęp
Zapomniana wojna zapomnianych żołnierzy?
Metoda: historia porównawcza, studium przypadku, pamięć zbiorowa
Pytania badawcze, układ i teza pracy
Podstawa źródłowa i literatura przedmiotu
Terminologia
R o z d z i a ł I
Polacy, Czesi i Słowacy na frontach I wojny światowej
Ilu było Polaków, Czechów i Słowaków na frontach Wielkiej Wojny?
Liczenie Polaków w armiach zaborczych
Liczenie Czechów i Słowaków
Od gimnastyki do przyszłej armii
Polskie formacje zbrojne
Legiony Polskie
Formacje przy armiach ententy
Formacje czechosłowackie
R o z d z i a ł I I
Śpiący rycerze i boży bojownicy – formy pamięci zbiorowej a upamiętnianie w czasie wojny
Wyobrazić sobie przyszłą wojnę (i żołnierza)
Obudzić śpiących rycerzy
„Sztandar się podźwignie i ruszą do szturmu”: wojna i rewolucja
Na wzór dawnych wojowników: Sienkiewicz i Jirásek
Rycerze i przyszli bohaterowie – upamiętnianie wojny w czasie wojny
Tarcze i kolumny – upamiętnianie Legionów Polskich
Narodziny mitu Zborowa
R o z d z i a ł I I I
Instytucjonalne ramy pamięci weteranów
Ramy prawne
Stowarzyszenia
Przywileje weteranów, inwalidów i niepodległościowców
Polska: weterani, inwalidzi i szczególnie zasłużeni dla niepodległości
Czechosłowacja: poszkodowani przez wojnę i legioniści
Organizacje weteranów
Polskie organizacje weteranów
Federacja Polskich Związków Obrońców Ojczyzny
Organizacje byłych wojskowych w Czechosłowacji
Czechosłowacka Wspólnota Legionowa (Československá obec legionařska)
Inne organizacje legionowe
Instytucje do spraw pamięci weteranów
Instytucje polskie
Instytucje czechosłowackie
R o z d z i a ł I V
Kanony polskiej i czechosłowackiej pamięci zbiorowej weteranów
Pamięć zbiorowa weteranów jako element ideologii państwowej
Kanony ekskluzywny i inkluzyjny
Burzenie śladów pamięci minionej
Politycy i insurgenci – dwie wykładnie kanonu pamięci o wojnie
Polityczna wykładnia pamięci – żołnierze Dmowskiego i Masaryka
Kto odbudował państwo polskie (według Romana Dmowskiego)?
Tomáš Masaryk: wódz, który nie był żołnierzem (choć jeździł konno)
Wojskowi kodyfikatorzy pamięci i wykładnia heroiczna
Wacław Lipiński i kanon piłsudczykowski
Rudolf Medek i anabaza legionowych bohaterów
Kanon – przykład polski
Polityka odznaczeniowa a kanon pamięci
„Legionizacja” kanonu
Apokryf – pamięć inwalidów wojennych
Kanon – przykład czechosłowacki
Pogrzeby i kult zmarłych
Słowacka oboczność
Na marginesie kanonu: pamięć w kulturze popularnej
Rozdział V
Polsko-czeska konfrontacja a lokalne konteksty pamięci narodowych o Wielkiej Wojnie na Śląsku Cieszyńskim (studium przypadku)
Śląsk Cieszyński jako pogranicze
Od wspólnej radości z wybuchu wojny do konfliktu i podziału, 1914–1920
Budowanie pamięci narodowych a weterani – Polska
Budowanie pamięci narodowych a weterani – Czechosłowacja
Epigoni starego ładu czy milcząca większość? – niepolityczni weterani
Zakończenie
Narodowe kanony w uniwersalnych formach pamięci
Wspomnienia a polityka
Pamięci zbiorowe, które wygrały?
Polska a Czechosłowacja – podobne, choć różne
Pamięć weteranów „wojny światowej” dziś
Aneks teoretyczny
Pamięć zbiorowa, historia i weterani I wojny światowej
Weterani jako wspólnota pamięci
Skąd się bierze pamięć zbiorowa?
Historia i pamięć: I wojna światowa
Dygresja: Front wschodni – paradoks historii dającej głos nieobecnej pamięci
Weterani i pamięć – sposoby badania
Aneks źródłowy
Toposy pamięci kombatantów
Wojna bohaterów
Wojna zwykłego żołnierza
Co to znaczy „weteran”?
Praca z pamięcią – zbieranie relacji niepodległościowców
„Legionowa bieda” a upamiętnianie
Bibliografia
Źródła
Opracowania
Spis ilustracji
Indeks osobowy
Indeks rzeczowy
