Książka jest pierwszą w Polsce publikacją monograficzną poświęconą szerokiej działalności kulturalnej i publicystyczno-badawczej Mieczysława Tretera – wybitnego, acz dziś niemal zapomnianego estetyka, krytyka sztuki, muzealnika i kuratora, aktywnego przede wszystkim w okresie międzywojennym. Autorka gruntownie odtwarza jego system estetyczny, wyrosły w dużym stopniu na postromantycznej myśli o sztuce, próbując jednocześnie włączyć wypowiedzi krytyczne Tretera w oś sporów o pryncypialne kwestie artystyczne epoki. Analizuje przy tym nie tylko jego zmieniające się poglądy odnośnie do sztuki czy samej krytyki, ale również specyfikę języka krytycznego, tj. stylistyczno-retoryczne ukształtowanie dyskursu. Omawia wreszcie działalność organizatorsko-wystawienniczą Tretera, wraz z jej recepcją w ówczesnej prasie polskiej i zagranicznej, przybliżając tym samym kulisy artystycznej sceny tamtych lat – widzianej jako pole ścierających się tendencji oraz walki o dominację w świecie sztuki.
"Jest to praca niewątpliwie pionierska i w takim ujęciu wręcz wyjątkowa, ponieważ odbiega daleko od tradycyjnej biografii i zmierza w stronę bardzo kompetentnej i źródłowo udokumentowanej analizy rozległego obszaru naszej krytyki tego okresu. (…) Mieczysław Treter jawi się tu jako spiritus movens większości działań instytucjonalnych związanych chociażby z propagandą sztuki polskiej poza granicami, ale przede wszystkim jako „krytyk środka”, próbujący godzić (…) Scyllę sztuki i krytyki konserwatywnej z Charybdą nowoczesności".
Z recenzji prof. dr. hab. Waldemara Okonia
Dr Diana Wasilewska – historyk i krytyk sztuki (UAM), polonistka (UMK), absolwentka podyplomowego studium Laboratorium Reportażu (UW). Autorka monografii naukowej poświęconej krytyce artystycznej międzywojnia Przełom czy kontynuacja? Polska krytyka artystyczna 1917–1930 wobec tradycji młodopolskiej (2013), współautorka książki Lekcja historii Jacka Kaczmarskiego (2012), stypendystka Fundacji Lanckorońskich (2009), kierownik grantu NCN. W badaniach naukowych zajmuje się przede wszystkim krytyką artystyczną dwudziestolecia międywojennego, ze szczególnym uwzględnieniem retorycznego aspektu jej języka. Pracuje na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.
WPROWADZENIE
1. Zamiast biografii
2. Stan badań i konstrukcja książki
I. ESTETYKA JAKO FILOZOFIA SZTUKI. ZARYS PROGRAMU ESTETYCZNEGO MIECZYSŁAWA TRETERA
1. Czym w gruncie rzeczy jest sztuka?
1.1. Sztuka jako przedmiot badań estetyki
1.2. Próba definicji sztuki
2. Od pacykarza do geniusza, czyli o dyspozycjach psychicznych i postawach artysty
3. Ekspresja jako istota sztuki
4. Styl i jego pochodne
5. Forma i jej korelaty
II. KRYTYKA ARTYSTYCZNA MIECZYSŁAWA TRETERA WOBEC SPORÓW O PRYNCYPIA EPOKI
1. Spory o polską sztukę współczesną
1.1. Sztuka awangardowa i jej artystyczne korzenie
1.2. Tęsknota za porządkiem: od Rytmu przez neoklasycyzm po nowy realizm
1.3. Kapiści w ofensywie
2. Śledź i cytryna kontra ułan z dziewczyną, czyli spor o temat w malarstwie
2.1. O malarstwo bez „literatury”
2.2. Spor o Matejkę
2.3. Główka kapusty czy głowa Chrystusa? Problem warsztatu artysty
2.4. „Chandra po zabawie”. Debata wokół kryzysu sztuki i jej społecznego posłannictwa
2.5. Sztuka tematowa w Zachęcie
3. Sztuka a państwo
3.1. Sztuka i jej rola w życiu odrodzonego państwa
3.2. Faszyzm włoski jako wzorcowy model mecenatu państwowego
3.3. Ocena działalności rządu polskiego w sprawie sztuk plastycznych
4. Wobec sporów o sztukę narodową
4.1. Nacjonalizacja modernizmu i poszukiwania stylu narodowego w Polsce
4.1.1. Romantyczne i młodopolskie tęsknoty za stylem narodowym
4.1.2. Nacjonalizacja i upaństwowienie modernizmu – formizm i Rytm
4.1.3. Sztuka narodowa w warszawskiej Zachęcie
4.1.4. Wóz Grzymały czy barka Dantego? Wpływy paryskie a sztuka narodowa
4.1.5. Wobec sztuki ludowej
4.1.6. Narodowość vs kosmopolityzm
4.2. Sztuka narodowa według Mieczysława Tretera
4.2.1. O potrzebie sztuki narodowej
4.2.2. Naród, nacjonalizm i sztuka narodowa
4.2.3. „My, Francuzi Północy”? Wpływy obce a odrębność narodowego stylu
4.2.4. Temperament plemienny i rdzenne cechy sztuki polskiej
4.2.5. Polska sztuka narodowa
III. JĘZYK KRYTYCZNY MIECZYSŁAWA TRETERA
1. Kto powinien pisać o sztuce? Poglądy metakrytyczne Mieczysława Tretera
1.1. Tożsamość i funkcja krytyki
1.2. Artyści kontra znawcy
1.3. Precz z dyletantyzmem usłużnych wzmiankarzy!
1.4. „Nie wolno ględzić na Górze Synaj”. Kryteria oceny i metody krytyczne – w stronę krytyki naukowej
2. „Treterologia sztuki polskiej” – metody krytyczne i style odbioru
2.1. Matejko
2.2. Dunikowski
2.3. Pautsch, Fałat, Wyczołkowski, Drabik i inni
3. (Nie)uprzedzonym okiem. Recenzje i sprawozdania z wystaw
3.1. Kryteria wartościowania dzieł sztuki
3.2. Retoryka ocen pozytywnych i strategie dyskredytacji nieaprobowanej sztuki
IV. PROPAGANDA SZTUKI I „SNY MOCARSTWOWE” MIECZYSŁAWA TRETERA
1. Muzea i zbiory państwowe
2. Zasady organizacji salonów artystycznych i wystaw zbiorowych – „dyktatorska” koncepcja wystawiennicza Mieczysława Tretera
3. Propaganda sztuki polskiej za granicą
3.1. Prestiż sztuki a „sny mocarstwowe” Mieczysława Tretera
3.2. Program i zadania TOSSPO
3.3. Propagandowa misji sztuki – organizacja wystaw zagranicznych
3.4. „Mniej artystow, więcej prac”. Koncepcja wystawiennicza Tretera i kryteria wyboru dzieł na wystawy zagraniczne
3.5. „Treter od Szerzenia Sztuki Polskiej Wśrod Obcych”. Działalność TOSSPO w opinii wspołczesnych
3.6. Prasa obca o wystawach sztuki polskiej
ZAKOŃCZENIE
ILUSTRACJE
BIBLIOGRAFIA
Bibliografia podmiotowa (publikacje Mieczysława Tretera)
Bibliografia przedmiotowa
Materiały archiwalne
INDEKS
