Literatura współtworzy zarówno narodowe, jak i regionalne „wspólnoty wyobrażone”. Autorzy zebranych w książce studiów ‒ idąc tym tropem ‒ pokazują związki twórczości literackiej z istnieniem każdej z tych wspólnot oraz znaczenie literatury dla poczucia tożsamości pisarzy i czytelników, także emigracyjnych. Odwołują się przy tym do realiów: podlaskich, warmińsko-mazurskich, kaszubskich, lubuskich, wielkopolskich, śląskich ‒ a zarazem polskich, niemieckich, białoruskich. Zadają pytania o relacje narodu i regionu oraz nacjonalizmu i regionalizmu, a także o rolę literatury w ich modelowaniu, kwestionowaniu czy utrwalaniu w określonym kształcie. Kontekst prezentowanych rozważań stanowią przemiany modernizacyjne i globalizacja, będące jednocześnie czynnikami, które komplikują związek człowieka z miejscem i ujawniają się w jego literackiej ekspresji.
Tom Naród i regiony z jednej strony daje rozległy wgląd w historię literatury ostatnich dwustu lat (…) w aspekcie tożsamości kolektywnej definiowanej poprzez miejsce zamieszkania/ siedzibę etnosu (region). Z drugiej (…) jest autoprezentacją istotnego, i dynamicznie manifestującego swą obecność, wycinka dawniejszej i współczesnej refleksji naukowej tudzież krytycznej związanej z ideą regionu i regionalizmu.
dr hab. Dariusz Skórczewski, prof. KUL
Czynnikiem spajającym (…) nader zróżnicowane problemowo pole jest oczywiście tytułowa formuła relacji naród–region. Została ona zaprezentowana w sposób wszechstronny i wieloaspektowy, z uwzględnieniem jego historycznej dynamiki oraz lokalnych uwarunkowań. (…)
W stosunku do wcześniejszych tomów serii „Nowy regionalizm” książka Naród i regiony. Tradycje regionalizmu literackiego w perspektywie nowoczesności (XIX‒XXI wiek) poszerza geografię regionalną – obok od dawna obecnych Podlasia, Warmii i Mazur, Kaszub, Śląska, pojawiają się Galicja, Wielkopolska, Łużyce.
Co najważniejsze jednak, autorzy tomu otwierają nowe ścieżki metodologiczne (…).
dr hab. Elżbieta Rybicka, prof. UJ
Spis treści
Wstęp
I. Literatura – naród – region - nowoczesność. Teorie i relacje (przełom XIX/XX wieku)
1. Małgorzata Mikołajczak, Naród – region – literatura: miejsca wspólne
2. Eugenia Prokop-Janiec, Pisarz - literatura narodowa – region. Koncepcje krytyki nacjonalistycznej
3. Aleksandra Kmak-Pamirska, Tworząc spójny naród. Dolne Łużyce i Podlasie w dyskursie społeczno-kulturowym w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku
4. Danuta Zawadzka, Literatura poczekalni. O podlaskości, pod-lackości i modernizacji
5. Elżbieta Dąbrowicz, Najeźdźcy i sąsiedzi. Drang nach Osten w optyce terytorialnej historii literatury
II. XIX-wieczne tradycje i projekcje
6. Marta Ruszczyńska, Michał Grabowski – szkoła ukraińska. Dylematy pisarza i krytyka
7. Marcin Lul, Naród i regiony w polistopadowej krytyce literackiej. Wstępne rozpoznania
8. Daniel Kalinowski, Państwo kaszubskie w medium literatury. Mity przeszłości i utopie przyszłości
9. Zbigniew Chojnowski, Mazurzy pruscy, Polacy i Niemcy w piśmiennictwie tych pierwszych
III. Antynomie i przepływy. Regionalizacje, nacjonalizacje, uniwersalizacje
10. Arkadiusz Kalin, Naród, państwo, rasa, Drohobycz – Bruno Schulz w perspektywie regionalnej i narodowej
11. Elżbieta Dutka, Jak Ślązak z Bułgarem i jak Czeczen ze Ślązakiem,
czyli o topicznym i atopicznym doświadczeniu regionu
12. Ewa Bartos, Ślady z miejsca urodzenia. O poemacie Pod Akropolem Tadeusza Kijonki
13. Joanna Szydłowska, Co widać z mazurskiego ganku, czyli o separatyzmie narracji narodowych i regionalnych. Refleksje na marginesie prozy Kazimierza Orłosia
14. Joanna Chłosta-Zielonka, Kształtowanie poczucia tożsamości regionalnej i narodowej przez czasopisma ukazujące się po 1945 roku na Warmii i Mazurach
15. Kamila Gieba, Tradycja literacka i historia regionalna w Mniejszej epopei Marka Jurgońskiego
IV. Świat – region. Emigranci, pisarze mniejszościowi, uchodźcy
16. Katarzyna Niesporek, Śląsk utracony. O poezji Floriana Śmiei
17. Violetta Julkowska, Zapamiętany krajobraz kulturowy rodzinnych stron w świetle twórczości emigracyjnego pisarza Adama Tomaszewskiego (1918-2002)
18. Anna Sakowicz, Problem sacrum w prozie lirycznej poety pogranicza polsko-białoruskiego Jerzego Geniusza (Hienijusza)
19. Katarzyna Sawicka-Mierzyńska, O poetyckim zamieszkiwaniu miasta przez Mirę Łukszę
20. Aneta Prymaka-Oniszk, Bieżeństwo 1915. Doświadczenie „światowe”, opowieść regionalna
V. Nieoczywistości: wędrujące centrum, nie całkiem lokalność
21. Agnieszka Szurek, Poza stolicą czy w cieniu stolicy – tożsamość podwarszawska
22. Łukasz Żurek, Problematyzowanie centrum – przemycanie „ja”. O wybranych artykułach Stefana Szymutki z lat 1982-1992
