Kompendium wiedzy o wampirach i wilkołakach występujących w literaturze, sztuce i filmie, ilustrowane fragmentami tekstów literackich i przedstawieniami graficznymi. Obejmuje dzieje wampirów od antyku po XX wiek oraz uwzględnia mitologie germańskie, słowiańskie, romańskie, skandynawskie, węgierskie.
Wilkołactwo i wampiryzm, dwa aspekty mitu przemiany człowieka w niebezpieczną, „obcą” istotę, to fascynujący fenomen szeroko rozumianej historii kultury. Erberto Petoia śledzi wyobrażenia wampira i wilkołaka występujące zarówno w literaturze (od Homera, Petroniusza, Owidiusza, po Polidoriego, Hoffmana, Stokera, Pavesego...), jak i w wyobraźni ludowej. Ten przegląd jest wynikiem skrupulatnych badań naukowych (m.in.: lingwistycznych, kulturowych, psychopatologicznych), pozostając jednocześnie zapisem niezwykłej przygody w krainie ludzkiej wyobraźni – przygody odbywającej się zarówno w czasie (od dzieł klasycznych do wytworów kultury masowej), jak i przestrzeni (w krajach skandynawskich, we Francji, Włoszech, Rumunii, wśród ludów słowiańskich...). Poprzez itinerarium trwające tysiąc lat i przebiegające przez najważniejsze kultury europejskie, niniejsza książka prezentuje historię tych dwóch niepokojących zjawisk, których personifikacje poruszały duszę ludzką począwszy od zamierzchłych czasów i które były obecne w prawie wszystkich kulturach.
Uważane za postacie demoniczne jeszcze w czasach nie tak odległych, wilkołaki i wampiry dotarły do naszych czasów ze świata starożytności klasycznej poprzez średniowiecze. Sposób postrzegania wampirów i wilkołaków w kulturze zachodnioeuropejskiej silnie zależał i nadal od znaczenia nadawanego im przez teologię i demonologię katolicką. W kulturze współczesnej częściowo utraciły one swój aspekt groźnych i tajemnych postaci z piekła rodem, a oświetlone światłem „Boga rozumu”, są badane jako przedstawiciele zjawisk zarówno kulturowych, jak i patologicznych i dodatkowo umieszczane w kontekście problematyki wierzeń dotyczących transformacji człowieka w zwierzę. W ten sposób również wampir, ze względu na to, że żywi się krwią, jest często traktowany jak postać zwierzęca.
Za głośną postacią Hrabiego Drakuli i mniej znanych likantropów literackich, mamy do czynienia z długą tradycją i ogromnym dziedzictwem kulturalnym legend, postaci demonicznych i przerażających (niekiedy postaci historycznych). Są to projekcje odwiecznych lęków, które w ciągu stuleci obecne były w Europie, znajdując w końcu właściwą interpretację dzięki badaniom antropologów czy psychopatologów.
SPIS TREŚCI
Alfonso M. di Nola, Wstęp
WAMPIRY I WILKOŁAKI W ŚWIECIE KLASYCZNYM
Definicja wampira
Empuzy i lamie
Lilith, bogini wampirzyca
Strzygi (striges)
Larwy i lemury (larvae i lemures)
Syreny
Lamia Apulejusza
Menippos i empuza z Koryntu
Strzygi Petroniusza i Marka Anneusza Lukana
Czarownica Erichto
Philinnion i Machates
Likaon
Pięściarz Demenetos
Zemsta Jowisza
Furia Bachantek
Mit o Teofane
Czary i likantropia
Pikus i Circe
Czarnoksiężnik Meris
Nocne czary
Fotis i Pamfila
Wilkołak Petroniusza
OD LUPERKÓW DO BERSERKERÓW
Przemiana rytualna i kult płodności
Wojownicy Odyna
Wojownicy Tacyta
Kweldulf i Skallagrim
Synowie Sivalda
Berserker: koniec mitu
Torir
Sigmund i Sinfjotli
Biskup Fridrek i berserkerowie
Grettir i dwaj bracia berserkerowie
WILK FENRIR I ZMIERZCH BOGÓW
Loki
Wilk Fenrir
Zmierzch bogów
WIERZENIA LUDÓW ANGLOSASKICH
Wampir z Alnwick
Wampiry w średniowiecznych kronikach angielskich
Demon i kobieta
Błędny duch
Boska klątwa i wilkołaki
Ród Ossory
Klątwa świętego Patryka
Artur i Gorlagon
WAMPIRY I LIKANTROPY W KRAJACH SKANDYNAWSKICH
Wampiryzm i zwyczaje żałobne
Zjawa Torolfa
Asmund i Aswid
Troll, Varga mar, Maras
Lasse
Fartuch
Werwolf
WAMPIRY I WILKOŁAKI WE FRANCJI
Sierżant Bertrand
Wicehrabia Moričve
Pieśń o Bisclavrecie
Loup-garou oraz wódz wilków
Wilkołak z Owernii
Meneur des loups
Wróg wilków 1
WAMPIRY I WILKOŁAKI W RUMUNII ORAZ NA WĘGRZECH
I W KULTURZE SŁOWIAŃSKIEJ
Transylwania, ziemia wampirów
Kroniki rumuńskie
Wampiry na Węgrzech
Arnaldo Polo
Wampir z Kisolowa
Sprawozdanie hrabiego Cabreras
Pietro Plogojovitz
Kryzys w Belgradzie
Rozporządzenie Marii Teresy
Varcolaci: zaćmienie słońca i księżyca
Varcolaci, pożeracze słońca i księżyca
Varcolaci z Valcea
Anatomia wiary
Obol dla zmarłego
Pastor z Blov
Prześladowana wdowa
Wieko trumny
Żołnierz i wampir
Relacja z podróży G. F. Abbotta
Relacja Josepha Pitton de Tournefort z wyspy Mikonos
Sprawozdanie z podróży opata Alberto Fortisa
Słowiański wilkołak
Żona młynarza
Czeladnik młynarza
Wilkołak w opisie Olausa Magnusa
Nocne najazdy
Historie z Inflant
Córka wilkołaka
WAMPIRY I WILKOŁAKI W TRADYCJI WŁOSKIEJ
Wampir włoski: czarownica
Czarownice z Lukki
Proces Crezii Mariani
Czarownice z Abruzzo
Likantropia w niektórych regionach Włoch
Dzieci płci męskiej urodzone w noc Bożego Narodzenia
Legenda o świętym Rainero
Wilkołaki
Tęsknota za księżycem
Książę–likantrop
Wymówki likantropa
Wilkołak w opowieściach ludowych
Tragiczna noc zaślubin
Święty Marcin i wilkołak
Drwal
WAMPIRY I WILKOŁAKI W DOKTRYNIE KOŚCIELNEJ
Bulla Innocentego VIII
Potępienie wierzeń w „fałszywe wilki”
Bonifacy z Moguncji
Burchard z Wormacji
„Kazanie o wilkołakach”
Teologia ortodoksyjna
Okrutne oberżystki
Młot na czarownice
Diabeł oszust
Wiedźmy i wieszczki
Spożywanie i epidemie
Dżuma
De Masticatione Mortuorum
Powiew sceptycyzmu
Owoce snów
Papież oświecony
Davanzati i światła rozumu
Naukowa interpretacja Grimaldiego i Hoffmanna
Magia diaboliczna i magia sztuczna
Opinie Hoffmanna
Konfrontacja dwóch stanowisk
Stanowisko Calmeta
Oburzenie van Swietena
PROCESY
Demonomania i „plaga” likantropii
Demonomania
Wier, obrońca czarowników
Wilkołaki z Poligny
Proces przeciwko Bourgotowi i Verdungowi
Wilkołaki Jeana de Nynauld
Jean Grenier, chłopiec–wilkołak
Wilkołak z Angers
Likaon z wioski
Biografia likantropa
DRACULA I WILKOŁAKI W LITERATURZE
Wampir Polidoriego
Vampirismus E.T.A. Hoffmanna
Carmilla J. S. Le Fanu
Wampir Varney
Północ. Burza gradowa. Przerażający gość. Wampir
Dracula Palownik
Dracula, wampir Stokera
Dziennik doktora Sewarda
Marsjasz z Flandrii
Poduszka z pierza
Wilkołak Pavesego
PRZYPISY
...dwa podstawowe tematy, krew, śmierć i ich wzajemne powiązania, leżą u podstawy mitu wampira, postaci, z której archetypami można spotkać się w świecie klasycznym, a która dopiero w pierwszej połowie XVIII wieku doczeka się dokładnej definicji. Rzeczywiście termin „wampir” pojawia się po raz pierwszy w Europie w 1725 i 1731 roku, kiedy kilku dziennikarzy przytacza dwa przypadki wampiryzmu w Serbii...
(...) Wilkołakiem staje się ten, kto został poczęty podczas pełni księżyca, ten, kto śpi na otwartym powietrzu w nocy o pełni, w środy lub piątki w okresie letnim. Wilkołak czuje, kiedy zbliża się chwila ataku, co miesiąc, gdy nadchodzi ta sama faza księżyca (Palermo); prawdziwy atak następuje po tym, jak wilkołak wpatruje się w środek księżyca w połowie cyklu, który rzeczywiście wywiera zły wpływ na tego, kto jest na to podatny. Wówczas jego oczy zachodzą mgłą; nieszczęśliwy pada na ziemię, tarza się w kurzu i w błocie , doznaje bowiem niespodziewanie gwałtownego bólu, z powodu którego wyje niczym wilk. Zwija się w straszliwych konwulsjach i biega „na czterech łapach” dokładnie tak jak wilki, i ucieka od światła, szczególnie rzucanego przez latarnię.
(...)Wilk (...) negatywnie zapisał się w historii kultur ludzkich, stając się w nich rywalem człowieka jako drapieżnik polujący na tę samą zwierzynę, którą spożywał człwoiek na etapie cywilizacji myśliwskiej. W fazach rozwoju człowieka, które prowadziły do wyższych form hodowli (stada owiec, bydła, niekiedy stadniny koni), wilk pojawiał się jako wróg ludzi, który zaspokaja swój głód i krwiożerczy instynkt, zabijając hodowane zwierzęta. Tak więc w tej kulturze natychmiast nazwano go „łupieżcą”, „rabusiem”, który to termin wydaje się obecny w pospolitej nazwie varka grup indoeuropejskich, odpowiadającej łacińskiemu słowu lupus, słowiańskiemu vlk i germańskiemu wolf-wulf.
... Ten, kto urodził się w nic Bożego Narodzenia, jeżeli jest płci męskiej, jest wilkołakiem, jeżeli zaś jest płci żeńskiej, zostanie czarownicą. Jednak jeśli ojciec nie chce, aby dziecko było jednym albo drugim, ma prosty sposób: przez okres trzech kolejnych nocy Bożego Narodzenia powinien robić czubkiem rozgrzanego żelaza niewielki znak krzyża na stopie dziecka, tak płci męskiej jak żeńskiej, co nazywa się „podkuwaniem”. Jeżeli nie będzie to dopełnione, to osiągnąwszy wiek dwudziestu lat, młodzieniec lub dziewczyna przeklinają ojca i matkę i stają się wilkołakami lub czarownicami.
(...) W świecie starożytnym wampir znajduje swój pierwszy odpowiednik w postaciach z orszaku Hekate, królowej świata widm. Najbardziej mroczna i diaboliczna ze wszystkich, ta, która może szczycić się pierworództwem wampira i która gromadzi w sobie wiele jego cech, jest Empuza; kobiecy demon, zdolny wcielić się w różne postaci, m.in. suki, krowy lub pięknej dziewczyny. W tym ostatnim wcieleniu kobiece demony obcowały z mężczyznami w nocy lub podczas popołudniowej drzemki, wysysając z nich siły witalne i powodując ich śmierć. Empuza jest więc demonem kobiecym. Według interpretacji etymologicznej w Księdze Sudy empuza to „ta, która wdziera się na siłę”, pragnąc uwieść mężczyzn. Koncepcja ta dotarła do Grecji prawdopodobnie z Palestyny, gdzie demony te nosiły imię Lilim (dzieci Lilith) i przedstawiane były z oślimi zadami, ponieważ osioł symbolizował okrucieństwo i lubieżność.
