Tematem książki Do granic negocjacji jest jedenastoletnia historia Zespołu Filmowego „X” Andrzeja Wajdy, założonego w 1972, rozwiązanego w 1983 roku. Celem rozważań autorki jest zrozumienie i wyjaśnienie czytelnikowi podziału kompetencji między władzą polityczną a filmowcami wypracowanego w systemie kinematografii polskiej lat siedemdziesiątych XX wieku, a zarazem przestrzeni negocjacji zakładanej przez ten podział. Analiza 82 filmów wyprodukowanych w Zespole „X” dla kina i telewizji została uzupełniona i wzmocniona przez badania archiwalne oraz wywiady z filmowcami i politykami. Autorka przedstawia i wyjaśnia udział filmowców w tworzeniu nowego języka filmowego, zmierzającego – wbrew wszelkim ograniczeniom – do opisu rzeczywistości. Wielkim atutem książki jest połączenie zachodniej perspektywy, reprezentowanej przez autorkę, z wnikliwym zrozumieniem systemowej niepowtarzalności PRL-u.
Książka Anny Szczepańskiej wpisuje się w coraz żywiej się rozwijający krąg „badań produkcyjnych”, przedkładających ponad „opis końcowego produktu” charakterystykę fascynującego procesu tworzenia filmu. Nakreślona tu historia Zespołu „X” układa się w wielowątkową narrację, z której – zależnie od zainteresowań czytelnika – można wydobywać najróżniejsze wątki. Ciekawe, że właśnie autorka przybywająca z Francji podjęła żmudne badania w naszych archiwach krajowych, a potem przeprowadziła dziesiątki rozmów z naszymi artystami. Możemy teraz i my korzystać z rezultatów jej pracy.
Prof. dr hab. Tadeusz Lubelski
Wydano dzięki wsparciu Centrum Badawczego HiCSA przy uniwersytecie Paris 1 Panthéon-Sorbonne
Avec le concours du Centre de recherche HiCSA, université Paris 1 Panthéon-Sorbonne
Książkę wydano dzięki dofinansowaniu Wydziału Kultury Ambasady Francji w Polsce w ramach Programu Wsparcia Wydawniczego BOY-ŻELEŃSKI.
Cet ouvrage, publié dans le cadre du Programme d'aide à la publication BOY-ŻELEŃSKI, a bénéficié du soutien du Service de Coopération et d’Action Culturelle de l’Ambassade de France en Pologne.
SPIS TREŚCI
Słowo wstępne – Tadeusz Lubelski
Podziękowania
WPROWADZENIE
CZĘŚĆ PIERWSZA: ŻELAZNA RĘKA W AKSAMITNEJ RĘKAWICZCE
1. Narodziny Zespołu „X”: pojawienie się „prawdziwego procudenta”
2. Gilotyna administracyjna?
2.1. Spory
2.2. Ingerencje
2.3. Wyciąć, wkleić
2.4. Dystrybucja
2.5. Zniszczenia
2.6. Głos reżyserów
Niepokorny Feliks Falk
Wajda zabiera głos
3. Powrót do „warsztatu”
3.1. Otwarcie archiwów po 1989 roku
3.2. Kierownictwo Zespołu: bufor dla filmowców
3.3. Linie bitwy
3.4. Od współpracy do zerwania
CZĘŚĆ DRUGA: OD CAMERY OBSCURY DO LABORATORIUM
1. „Kontrolowana wolność twórcza”
1.1. Obrzędy przejścia
1.2. Przynależność, przypadek po przypadku
1.3. W cieniu Wajdy
1.4. Udaremniona współpraca międzynarodowa
2. Pedagodzy, doradcy, kierownicy
2.1. Kierownik literacki Bolesław Michałek: sztuka majeutyki
2.2. Szefowa produkcji Barbara Pec-Ślesicka: sztuka przystosowywania się
2.3. Kierownik artystyczny Andrzej Wajda: warsztat Mistrza
2.4. Ścieżka autonomii
3. Od kolektywu do sieci
3.1. Sceny z życia zbiorowego
3.2. Kino Moralnego Niepokoju: linia demarkacyjna
3.3. Spięcia: kwestia pokoleniowa?
3.4. „Właściwie do nich nie należałem”
3.5. Przerwana współpraca
4. Współpraca na planie
4.1. Praca grupowa z inicjatywy kierownictwa
4.2. Wspólne projekty: „Sytuacje rodzinne”
4.3. Powstająca sieć zawodowa
5. Tkać płótno
5.1. Rotacja personelu
5.2. Polityka otwarcia
5.3. Rezydenci i przelotni goście
CZĘŚĆ TRZECIA. REALIZM ANTYSOCJALISTYCZNY
1. Filmy czasów współczesnych
1.1. Przeszłość czy przyszłość?
1.2. „Film współczesny”
1.3. Sukces społeczny, niepokój moralny
1.4. Polityka urbanistyczna: zwykła dekoracja czy metafora?
1.5. Karierowicze narzucają nowy rytm
1.6. Konstrukcja obrazów medialnych
1.7. Spojrzenie na samego siebie: Zdjęcia próbne
2. Filmy antysocjalistyczne?
2.1. Historia polityczna PRL w filmie
2.2. Obrazy archiwalne w Człowieku z marmuru i Matce Królów
2.3. Masy na ekranie
2.4. Jak żyć: socjalistyczne wakacje
3. Nieposłuszeństwo
3.1. Człowiek z żelaza: głos buntu i głos ugody
3.2. Przesłuchanie: krzyk ofiar
WNIOSKI
Anna Szczepańska
Anna Szczepańska, doktor nauk humanistycznych, wykłada historię kina na Wydziale Historii Sztuki Université Paris 1 Panthéon Sorbonne. W swoich badaniach zajmuje się polskim kinem dokumentalnym oraz kinematografiami byłego bloku komunistycznego. Wyreżyserowała dokument Nous filmons le peuple! (My filmujemy naród!, 2013, koprodukcja francusko-polska) na temat polskiej kinematografii czasów PRL-u. Jest wspołautorką (z Sylvie Lindeperg) książki A qui appartiennent les images ? Le paradoxe des archives, entre marchandisation, libre circulation et respect des oeuvres(Do kogo należą obrazy ? Paradoks archiwów – między utowarowieniem, wolnym rynkiem a szacunkiem dla dzieła, MSH 2017).
