Dlaczego w świecie organizmów żywych figurą geometryczną najczęściej spotykaną jest pięciokąt, w nieożywionym zaś - sześciokąt? Dlaczego nie tylko dzieła kunsztu ludzkiego, ale i twory przyrody wykazują w swej budowie określone proporcje liczbowe? Czy to przypadek, że te proporcje wyrażają się bardzo często "złotą liczbą" 1,618 i że napotykamy je zarówno w ciele ludzkim, jak i w egipskich piramidach? Czy rację mieli starożytni greccy mędrcy twierdzący, że fundamentem struktury wszechświata jest liczba, on sam zaś żyje i pulsuje w jednym uniwersalnym rytmie, dającym się wyliczyć? Na powyższe (i wiele innych) intrygujące pytania stara się odpowiedzieć w niniejszej książce Matila Ghyka, dziś prawie całkiem zapomniany matematyk, filozof, pisarz i dyplomata pochodzenia rumuńskiego.
Złota liczba, wydana pierwotnie po francusku, robiła prawdziwą furorę w Europie lat trzydziestych XX w. Autor, wykorzystując bogaty materiał historyczny i porównawczy z różnych dziedzin - od fizyki atomowej poprzez dzieje architektury i sztuki aż po biologię - śledzi historię "złotej liczby" i związanych z nią pojęć rytmu oraz harmonii w kulturze zachodniej od czasów Pitagorasa do dziś. I dochodzi do zaskakującego wniosku, że geometryczna, oparta na liczbie interpretacja świata, będąca odkryciem Pitagorasa i przez całe wieki stanowiąca rdzeń ezoterycznego nauczania w tajemnych bractwach (po nowożytne wolnomularstwo!) to nie tylko historyczny wyróżnik zachodniej cywilizacji, lecz także jedno z żywych do dziś jej źródeł; przecież poszukiwanie przez fizyków nowych geometrii przestrzeni to nic innego - twierdził B. Russell - jak nawrót do pitagoreizmu...
Złota liczba to fascynujące studium dziejów, kultury i zarazem pełne niespodzianek odkrywanie jej tajemnic, często dziś już zapomnianych. Książkę dopełniają liczne ilustracje. Przedmową poprzedził ją Paul Valery, posłowiem - Mircea Eliade.
Ireneusz Kania
Wprowadzając w problematykę swej książki, autor najpierw na nowo definiuje ideę proporcji i pojęcia pokrewne, przypomina podobieństwa i różnice w formie i rytmie, między życiem a materią niezorganizowaną. Przedstawia teorię Moessela o planach architektonicznych: egipskich, greckich i gotyckich. Omawia kompozycję brył architektonicznych, korekcje optyczne, rytm poetycki, relacje między rytmami, regułami, magią. Próbuje wykazać, że pitagoreizm z jego geometrią przekazywany był poprzez "złoty łańcuch" nie tylko w sztuce (Platon, Witruwiusz, budowniczowie: Pacioli, Leonardo) czy matematyce (Platon, Nikomach z Gerozy, Pacioli, Kepler, Kartezjusz, Russell, Einstein), lecz również w innych dziedzinach.
Część I
RYTMY
List do autora
Przedmowa
Rozdział I. – OD LICZBY DO HARMONII
Liczba, stosunek, proporcja. – Pitagorejska doktryna liczb. – Pitagoras, Platon i Nikomach z Gerazy. – Liczby czyste i liczby naukowe. – Tetraktys, pentada, dekada. – „Liczba Duszy Świata” a teoria korespondencji harmonicznych w Timajosie. – Makrokosmos i mikrokosmos. – Harmoniczna teoria architektury u Witruwiusza. – Analogia, symetria,
Rozdział II. – BOSKA PROPORCJA
Złote cięcie, pięciokąt, dwunastościan. – Złote cięcie a pięć ciał platońskich. – Równopodziały krystaliczne a pulsacje w żywych organizmach. – Proporcje ludzkiego ciała
Rozdział III. – GEOMETRYCZNE KANONY ARCHITEKTURY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ
Proporcje w architekturze egipskiej, greckiej i gotyckiej. – Teorie Hambidge’a, Lunda i Moessela. – Geometryczna ezoteryka starożytnych przekazana przez estetykę platońską
Rozdział IV. – ZESTRAJANIE WOLUMENÓW A HARMONIA ARCHITEKTONICZNA
Wiedza przestrzenna a kompozycja architektoniczna. – Zastosowanie pojęcia proporcji do wolumenów. – Twierdzenie Platona. – Liczby trójwymiarowe a podwojenie sześcianu. – Korekcje optyczne. – Perspektywizm optyczno-filozoficzny Borissavliévitcha. – Prawo analogii, czyli rekurencji formy podstawowej. – Liczba, rytm i rytuał
Rozdział V. – OD RYTMU DO INKANTACJI
O rytmie czystym: rytm muzyczny i rytm prozodyczny. – Rytm jako odbicie przepływu momentów psychologicznych. – Inkantacja zrytmizowana a katharsis. – Różne rodzaje rytmów w prozodii: rytm okresów trwania, rytm arytmetyczny, rytm toniczny, rytm tembru. – System notacji P. Serviena. – Liczba i obraz w twórczości poetyckiej. – Od obrazu do metafory. – Analogie i inwarianty w dziedzinie idei. Inkantacyjny walor słów: słowa-harmonie i słowa-symbole
Rozdział VI. – OD INKANTACJI DO MIŁOŚCI
Słowo jako element i czynnik inkantacji. – „Słowa mocy” w starożytnym Egipcie. – Zastosowanie słów mocy i pitagorejskiej mistyki liczb w Kabale. – Inkantacja miłości. – Miłość w epoce antycznej i miłość „gotycka”. – Platon a Dante
Część II
RYTUAŁY
Przedmowa do części drugiej
Rozdział I. – PITAGORAS
Życie i legenda Pitagorasa. – „Bractwo” pitagorejskie i Liga Krotońska. – Katastrofa w Metaponcie. – Odrodzenie się Bractwa. – Platon, Archytas z Tarentu i Dion z Syrakuz. – VII List Platona. – Reguła tajemnicy. – Pentagram jako znak rozpoznawczy pitagorejczyków. – Neopitagoreizm w Rzymie, Egipcie i Syrii. – Hermetyzm, Kabała i gnoza
Rozdział II. – ŚWIATŁO POD KORCEM
Transmisja ezoterycznej geometrii pitagorejskiej za pośrednictwem architektury i magii. – Korporacje budowniczych w starożytności i średniowieczu. – „Bauhütte”, angielskie cechy murarskie i zrzeszenia czeladników francuskich. – Gmerki. – Wzmianki o Pitagorasie w pergaminach angielskich. – Pentagram na rozetach gotyckich. – Geometryczny charakter magii europejskiej: talizmany pięciokątne. – Pentagram magiczny. – Alchemicy, kabaliści i różokrzyżowcy.
– Przeżytki koncepcji gnostyckich
Rozdział III. – EZOTERYKA A POLITYKA. OD JASKINI PLATONA DO LÓŻ MASOŃSKICH
Stowarzyszenia tajemne w cesarstwie rzymskim. – Templariusze, jezuici, czeladnictwo. – Przejście od wolnomularstwa praktycznego do spekulatywnego. – Ciągły przekaz pitagorejskich symboli geometrycznych. – Polityczna rola wolnomularstwa w XVIII i XIX wieku
Rozdział IV. – NAUKA WSPÓŁCZESNA I POWRÓT DO PITAGORASA
Teoria mnogości i teoria zbiorów. – Poprzez Cantora, Einsteina, Schrödingera i de Broglie’a nauka współczesna urzeczywistniła ideał Pitagorasa i Platona. – Świat fizyczny sprowadzony do idei-liczb. – Materia jako epifenomen. – Skończony makrokosmos Einsteina. – Oraz de Sittera
Rozdział V. – PĘD ŻYCIOWY, RYTM I TRWANIE
Duch i liczba – jedynymi rzeczywistościami naukowymi. – Bergson i ewolucja twórcza. – Czas, Rytm, Trwanie. – Wielka Przygoda. – Świadomości zbiorowe a Panpsyche. – Przyczyna i cel harmonii kosmicznej
Rozdział VI. – FENIKS Z METAPONTU I POJEDYNEK MAGÓW
Cywilizacja zachodnia jako wytwór idei pitagorejskich. – Prawo Liczby a Prawo Miłości. – Starcie między Kościołem i odnową kompleksu inicjacyjnego. – Teza Isidore’a Lévy’ego o pitagorejskich źródłach
chrystianizmu. – Pojedynek magów. – Zakończenie
Zakończenie
W charakterze posłowia – MIRCEA ELIADE: Matila Ghyka jako autor „Złotej liczby”
Matila C. Ghyka
Książę Matila Costiescu Ghyka (ur. 13.09.1881, zm. 14.07.1965). Rumuński oficer marynarki, powieściopisarz, historyk, filozof, matematyk, naukowiec, dyplomata. Po II wojnie światowej wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Zmarł w Londynie, gdzie jest pochowany wraz z żoną.
