Książka niniejsza to summa hermeneutyczna Paula Ricoeura. Scalając w jednym dziele swoje dotychczasowe rozważania nad rozumieniem i egzystencją człowieka, Ricoeur analizuje wnikliwie kondycję poznania historycznego. Książka, będąca efektem wieloletnich badań, składa się z trzech części, wyraźnie wyodrębnionych ze względu na temat i metodę. Pierwszej, poświęconej pamięci i zjawiskom mnemonicznym, przyświeca hasło fenomenologii w husserlowskim sensie tego terminu. Druga – poświęcona historii – wchodzi w zakres epistemologii nauk historycznych. Trzecia – zwieńczona refleksją na temat zapomnienia – włącza się w nurt hermeneutyki historyczności kondycji istot ludzkich, którymi jesteśmy. W części pierwszej analizie poddany jest fenomen pamięci w całej swojej różnorodności, od wspomnienia przez przypomnienie i pamięć samego siebie. W drugiej autor bada status świadectwa oraz archiwów, dialektykę wyjaśniania i rozumienia oraz retorykę historiografii. W trzeciej zajmuje się egzystencjalnymi – a więc czasowymi warunkami poznania historycznego oraz zapomnieniem, zawieszonym między zatarciem śladów przeszłości a koniecznością ich utrwalania. Dzieło to jest adresowane do wielu czytelników. Filozofowie rozpoznają w nim zwieńczenie hermeneutyki filozoficznej na miarę Prawdy i metody Hansa-Georga Gadamera. Historycy – teoretyczną refleksję nad historiografią. Przedstawiciele nauk społecznych – użyteczne narzędzia do analizy pamięci zbiorowej. Badacze literatury zaś w prezentowanej tu książce znajdą dobrze im znane tematy – jak narracja, pamięć, egzystencja – w nowej, filozoficznie podbudowanej perspektywie.

Spis treści

Słowo wstępne

Część pierwsza. O pamięci i przypomnieniu
1. Pamięć i wyobraźnia
Uwaga wstępna
I. Dziedzictwo greckie
1. Platon: teraźniejsze przedstawienie rzeczy nieobecnej
2. Arystoteles: „pamięć obraca się wokół przeszłości”
II. Zarys fenomenologii pamięci
III. Pamięć i obraz
2. Ćwiczenie pamięci: używanie i nadużywanie
Uwaga wstępna
I. Nadużycia pamięci sztucznej: ekscesy zapamiętywania
II. Nadużycia pamięci naturalnej: blokady pamięci, manipulacje; pamięć sterowana
1. Poziom patalogiczno-terapeutyczny: pamięć zablokowana
2. Poziom praktyczny: pamięć manipulowana
3. Poziom etyczno-polityczny: pamięć zobowiązana
3.Pamięć indywidualna, pamięć zbiorowa
Uwaga wstępna
I. Tradycja wzroku wewnętrznego
1. Augustyn
2. John Locke
3. Husserl
II. Wzrok zewnętrzny: Maurice Halbwachs
III. Trzy podmioty atrybucyjne wspomnienia: ja, zbiorowość, bliscy

Część druga. Historia, epistemologia
Wstęp. Historia: lek czy trucizna

1. Faza dokumentalna: pamięć zarchiwizowana
Uwaga wstępna
I. Przestrzeń zamieszkiwana
II. Czas historyczny
III. Świadectwo
IV. Archiwum
V. Dowód dokumentalny
2. Wyjaśnienie/rozumienie
Uwaga wstępna
I. Awans historii mentalności
II. Rzecznicy ścisłości: Michel Foucault, Michel de Certeau, Norbert Elias
III. Skale i ich zmienność
IV. Od idei mentalności do idei reprezentacji
1. Skala skuteczności lub przymusowości
2. Skala stopni legitymizacji
3. Skala nieilościowych aspektów czasów społecznych
V. Dialektyka reprezentacji
3. Historyk i reprezentacja
Uwaga wstępna
I. Reprezentacja i narracja
II. Reprezentacja i retoryka
III. Reprezentacja i historyk. Prestiż obrazu
IV. Zastąpienie
Część trzecia. Kondycja historyczna
Wstęp. Brzemię historii i ahistoryczność

1. Krytyczna filozofia historii
Uwaga wstępna
I. Die Geschichte selber – „sama historia”
II. „Nasza“ nowoczesność
III. Historyk i sędzia
IV. Interpretacja w historii
2. Historia i czas
Uwaga wstępna
I. Czasowość
1. Bycie ku śmierci
2. Śmierć w historii
II. Historyczność
1. Trajektoria terminu Gesichlichkeit
2. Historyczność a historiografia
III. Bycie „w” czasie
1. Droga nieautentyczności
2. Bycie-w-czasie i dialektyka pamięci i historii
IV. Niesamowitość historii
1. Maurice Halbwachs: pamięć roztrzaskana przez historię
2. Yerushalmi: „niedogodności historiografii”
3. Pierre Nora: niezwykłe miejsca historii
4. Zapomnienie
Uwaga wstępna
I. Zapomnienie i zacieranie śladów
II. Zapomnienie i trwałość śladów
III. Zapomnienie przywołania: użycie i nadużycie
1. Zapomnienie i pamięć zablokowana
2. Zapomnienie i pamięć zmanipulowana
3. Nakaz zapomnienia: amnestia
Zakończenie. Trudne wybaczenie
I. Równanie wybaczenia
1. Głębokość: wina
2. Wysokość: wybaczenie
II. Odyseja ducha wybaczenia: poprzez instytucje
1. Wina kryminalna a nieprzedawnianie
2. Wina polityczna
3. Wina moralna
III. Odyseja ducha wybaczenia: etap wymiany
1. Ekonomia daru
2. Dar i wybaczenie
IV. Powrót do siebie
1. Wybaczenie i obietnica
2. Uwolnić podmiot od jego czynu
V. Domknięcie marszruty: rekapitulacja
1. Pamięć fortunna
2. Historia niefortunna?
3. Wybaczenie i zapomnienie

Indeks nazwisk
Indeks pojęć