PREZENTACJA (kliknij miniaturę okładki):
Czy plakat jest dziełem sztuki, a jego autor artystą? Jeśli tak, to co lub kto o tym decyduje? Chodzi o formę plakatu, jego estetykę, a może wykształcenie autora lub zdanie krytyków bądź marszandów? Czy plakat na wystawie to już dzieło sztuki czystej, czy tylko wizytująca muzeum sztuka ulicy? W jaki sposób polski plakat – będący swobodną, ekspresyjną formą graficzną, powiązaną z zachodnią sztuką nowoczesną i przekraczającą granice pomiędzy grafiką a malarstwem – zdobył tak znaczącą pozycję artystyczną w komunistycznej Polsce, gdzie sztuka podlegała cenzurze i propagandowym wytycznym partii?
Katarzyna Matul zabiera nas w złożony i fascynujący świat wzajemnych powiązań i relacji pomiędzy sztuką a polityką, które rzucają nowe światło na fenomen artystyczny nazywany powszechnie „polską szkołą plakatu”. Legitymizacja artystyczna plakatu w PRL to jej doktorat, obroniony w 2018 roku na Uniwersytecie w Lozannie. Jest pokłosiem badań Autorki w nieanalizowanych wcześniej archiwach publicznych i prywatnych oraz pierwszą w historiografii naukową analizą polskiego plakatu z punktu widzenia kilku uzupełniających się perspektyw: krytyki artystycznej, wystawiennictwa oraz szkolnictwa artystycznego w kontekście nowej konfiguracji przestrzeni politycznej PRL z jej ideologią, polityką kulturalną, gospodarką pozbawioną wolnego rynku, specyficzną sytuacją artstyczną oraz międzynarodowymi napięciami zimnowojennymi.
*
Praca Katarzyny Matul pozwala na stworzenie modelu badań nad plakatem nie tylko w Polsce, ale i poza jej granicami.
prof. Philippe Kaenel, Uniwersytet w Lozannie
Katarzyna Matul - historyczka sztuki, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, była kuratorka Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie, stypendystka Swiss National Foundation, w 2018 roku na Uniwersytecie w Lozannie obroniła doktorat Legitymizacja artystyczna plakatu w PRL: praktyki, dyskursy i instytucje (1944–1968). Zajmuje się badaniem sztuki i projektowania graficznego po 1945 roku w perspektywie historii sztuki, historii społecznej i kulturowej oraz socjologii sztuki. Autorka książek: Jak to było możliwe? O powstawaniu Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie (Universitas, 2015), De la résistance à l'autonomie, L'affiche polonaise face au réalisme socialiste 1944–1954 o polskim plakacie socrealizmu (Szwajcarskie Wydawnictwa Akademickie Alphil, 2023) oraz Légitimation artistique de l’affiche en République populaire de Pologne 1944–1968 (Presses universitaires de Rennes, 2025).
Z „polską szkołą plakatu” kojarzonych jest wielu artystów, między innymi Tadeusz Trepkowski, Henryk Tomaszewski, Józef Mroszczak, Jan Lenica, Wojciech Fangor, Wojciech Zamecznik i Roman Cieślewicz. Status plakatu jako dzieła sztuki wydają się zgodnie potwierdzać zarówno eksperci, jak i laicy. Wystarczy przejrzeć liczne publikacje, albumy, artykuły prasowe i teksty w katalogach, w których często powracają słowa takie jak „sztuka” czy „dzieło sztuki”. O nobilitacji tego środka ekspresji świadczą też niezliczone wystawy polskiego plakatu w kraju i za granicą. Ich zwieńczeniem były: organizacja Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie w 1966 roku oraz utworzenie dwa lata później Muzeum Plakatu w Wilanowie.
Fragment książki
Podziękowania
Wprowadzenie
Tło badań, cele i założenia
Problematyka i zagadnienia
Sztuka i polityka
Plakaty
Koncepcja „polskiej szkoły plakatu” a geografia artystyczna
Obszar badań
Źródła
Plan pracy
Krytyka artystyczna plakatu
Czy krytyka artystyczna jest skuteczną formą legitymizacji?
Granice krytyki artystycznej w ustrojach demokratycznym i komunistycznym
Miejsce krytyki w strukturacji dóbr w ustrojach demokratycznym i komunistycznym
Wolność wypowiedzi krytyków w ustrojach demokratycznym i komunistycznym
Kim są krytycy sztuki?
Przegląd czasopism literackich, artystycznych i kulturalnych publikujących recenzje plakatów
Jan Lenica – krytyk plakatu
Dział „Grafika”
Pomieszanie krytyki i teorii
Kryteria ideologii w czasach socrealizmu
„Drobiny buntu” – artykuły Jana Lenicy w „Nowej Kulturze”
Krytyk kontestator a krytyk „dyżurny”
Dyskusje wewnętrzne i publiczne
Rada Artystyczno-Programowa
Realna zdolność legitymizacji artystycznej
Krytycy – robotnicy, chłopi i żołnierze
Krytyk laik
Magazyn „Polska / La Pologne / Poland / Polen / Polonia / Pol’sza…”
Plakat jako narzędzie propagandowe w czasach zimnej wojny
Informacja i propaganda
Wydawnictwo w Językach Obcych „Polonia” i Agencja „Interpress”
„Amerykańskie marzenie” a „polskie marzenie”
„Life” i „Polska”
„Polska” i „Pol’sza”
Materializm fotografii reklamowej na łamach magazynu „Life”
Kontra idealizm plakatu w „Polsce”
Plakat
Demokratyczne, antykomercyjne, autorskie i dostępne dla mas dzieło sztuki
Reprodukcje plakatów jako ilustracje i narzędzie propagandowe
„Polska sztuka plakatu”
Magazyn „Projekt”
Plakat jako dzieło sztuki par excellence „nowoczesnej”
Inna nowoczesność
Plakat „nowoczesny”
„Propaganda estetyczna” i koncepcja „polskiej szkoły plakatu”
Nowa hierarchia artystyczna
Recenzje plakatów
Z ulicy do muzeum
Wystawy plakatu
Od „wystawy propagandowej” do trwałej sztuki
Kilka uwag historiograficznych i metodologicznych
Demokratyczne muzeum sztuki
Tak zwane sztuki niskie oraz instytucje kultury w ustrojach demokratycznym i komunistycznym
Plakat i tak zwane sztuki niskie na „wystawach propagandowych” w okresie socrealizmu
I Ogólnopolska Wystawa Plakatu (1953)
Od wystawy „propagandowej” do edukacji estetycznej
II Wystawa Ilustracji, Plakatu i Drobnych Form (1955)
Legitymizacja polityczna grupy „formalistów” i bronione przez nią kryteria oceny
„Wystawy jako reprezentacje władzy”
Wystawy plakatu politycznego i kulturalnego
Plakat – „sztuka trwała”
Propaganda polityczna – propaganda kulturalna
Wystawy plakatu za granicą
„Polski plakat” w NRD i RFN (1950–1951)
Plakat jako obiekt wystawienniczy i propagandowy
„Výstava Polský plakát” w Pradze (1954)
„An Exhibition of Polish Posters” w Stanach Zjednoczonych (1955)
Wystawa polskich plakatów w Palais des Expositions w Genewie (1955)
Postulat godnej przestrzeni wystawienniczej dla plakatu
Muzeum Plakatu w Wilanowie
Nowoczesne muzeum dla „nowoczesnej” sztuki
Utworzenie Muzeum Plakatu
Jaka powinna być architektura dla plakatu – obiektu muzealnego
Inauguracja pierwszego na świecie muzeum plakatu
Jaki rodzaj scenografii wybrać dla wystaw w Muzeum Plakatu
Jakie plakaty i jakie wystawy pokazywać w Muzeum Plakatu
Plakaty i plakaciści w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych
Sztuki „wysokie” i „niskie” w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych
Hierarchia artystyczna w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych
Przed II wojną światową i po niej
Stworzenie nowych pracowni projektowania graficznego
W tym pracowni plakatu
Starania Józefa Mroszczaka i Henryka Tomaszewskiego
Zapewnienie autonomii Wydziałowi Grafiki
(Autonomiczny) Wydział Grafiki
Status plakatu w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych
W odniesieniu do innych sztuk
Zawód „plakacista”
Kształcenie „plakacisty” w pracowni Henryka Tomaszewskiego
Między malarstwem a projektowaniem graficznym
Uniezależnienie się plakatu od grafiki warsztatowej i reklamy
Zakończenie
Cztery etapy
Zakres i metody legitymizacji artystycznej
Centralna rola artystów plakatu
Strategie legitymizacji „nowoczesnego” plakatu
Dyskurs towarzyszący legitymizacji artystycznej plakatu
Rodzaj plakatu, jaki zyskał uznanie
Jego związki z obowiązującą ideologią
Bibliografia
Archiwa i dokumentacja
Wywiady
Opracowania, artykuły, katalogi wystaw
Katalogi wystaw polskiego plakatu w Polsce i za granicą
Aneksy
Spis ilustracji
Indeks osób, instytucji, czasopism i pojęć
check_circle
check_circle
