György Lukács przekonywał, że „(…) każdy esej niewidocznymi literami dopisuje obok swego tytułu słowa: z okazji tego to a tego…”. Nie inaczej jest w przypadku współczesnych polskich esejów, w których odwołania do malarstwa czy fotografii pełnią istotną funkcję. Obrazy okazują się tu bowiem rodzajem wizualnej „odskoczni”, stabilnym i gotowym punktem zaczepienia, pozwalającym eseistom na wybieganie ku wielu innym sferom – na montaigne’owskie autoanalizy, na poznawanie przeszłości lub rozwijanie swobodnej, subiektywnej krytyki kultury czy w końcu na różnorakie wyobraźniowe eksperymenty, dążące do „wskrzeszania” tego, co minione, a czego ślad przetrwał w materii obrazów. Zamieszczone w książce porównawcze analizy ponad dwudziestu tomów eseistycznych wydanych w drugiej połowie XX stulecia oraz w XXI wieku pozwalają ujrzeć wyróżnione teksty jako zbieżne pod wieloma względami artystyczne eksperymenty poznawcze.

Dobrawa Lisak-Gębala – asystent w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego. Ukończyła studia kulturoznawcze oraz studia polonistyczne na tejże uczelni, w 2014 roku uzyskała tytuł doktora nauk humanistycznych. Autorka monografii Ultraliteratura (2014), współredaktorka tomów Esej – sztuka – nauka (2011), Czytając Czapskiego (2015), Centra – peryferie w literaturze polskiej XX i XXI wieku (2015).

Spis treści

Wykaz skrótów
Wprowadzenie
FOTOGRAFIE I MALOWIDŁA JAKO ESEISTYCZNY KONKRET
OD PANESEIZMU DO ELITARNEGO ROZUMIENIA ESEJU
ESEISTYKA O MALARSTWIE I FOTOGRAFII JAKO PROJEKT ESTETYCZNY I EPISTEMOLOGICZNY
O CEZURZE CHRONOLOGICZNEJ. PRZYCZYNEK DO HISTORII POLSKIEJ ESEISTYKI O MALARSTWIE
Rozdział pierwszy
PODRÓŻE W CZASIE I PRZESTRZENI
ESEJ JAKO PODRÓŻ W POSZUKIWANIU AURY OBRAZÓW MALARSKICH
NOWY ŚWIAT – NOWE WIDZENIE
O ZANIKU AURY. FIASKO PROJEKTU PIELGRZYMKI ARTYSTYCZNEJ?
ANTYPODRÓŻE: OD LEKCEWAŻENIA ARCYDZIEŁ MALARSKICH
DO PODZIWU DLA ZNISZCZONYCH ODBITEK
Rozdział drugi
OD KRYTYKI OBRAZÓW DO KRYTYKI KULTURY
ZBIGNIEW HERBERT WOBEC DAWNYCH MISTRZÓW
MIĘDZY OBRAZOBURSTWEM A IKONOFILIĄ – ALEKSANDRA
OLĘDZKA-FRYBESOWA
„IKONOFILSKA” CYWILIZACJA WENECJI – WENECKOŚĆ WEDŁUG JOANNY POLLAKÓWNY I EWY BIEŃKOWSKIEJ
W POSZUKIWANIU NOWEJ IDEI SZTUKI SAKRALNEJ – HENRYK WANIEK I ARKADIUSZ PACHOLSKI
OD SPOTKANIA Z PRZESZŁOŚCIĄ ZDEPONOWANĄ W OBRAZIE DO SAMOROZUMIENIA „JA”
Rozdział trzeci
WIZUALNE „NAKŁUCIE” WRAŻLIWOŚCI ESEISTY
WIZJE WYWABIANE Z NIEŚWIADOMOŚCI versus SPOŁECZNE „SPOSOBY WIDZENIA”
PISANIE O FOTOGRAFIACH JAKO KRYTYKA REPREZENTACJI
ROZSTANIE Z „ALFABETEM TRADYCJI”
Rozdział czwarty
OBECNI W OBRAZIE
OŻYWIANI MOCĄ WYOBRAŹNI
IDENTYFIKOWANIE SIĘ Z MALARZEM
MALARSKIE FASCYNACJE WIECZNIE MŁODEGO ESEISTY. O JÓZEFIE CZAPSKIM
Rozdział piąty
ESEJ JAKO EKSPERYMENT ARTYSTYCZNY
OD „NIEMEGO ZAPATRZENIA” DO „ROZMYŚLAJĄCEGO WIDZENIA”
ARTFUL ARTLESSNESS: O KOMPOZYCJI ESEJÓW
„ESEJ ŻYJE – W PRZEBRANIU”: NIEESEISTYCZNE MASKI I SCHEMATY
MODEL MONTAIGNE’OWSKI
Zakończenie
Nota bibliograficzna i informacje o książce
Bibliografia
Indeks osobowy
Summary