Dziwne, niepojęte. (…) Sztuka w obozach współżyła ze zbrodnią i rozwinęła się wbrew logice. Bo właśnie stała się potężną siłą oporu przeciw terrorowi, ratowała więźniów przed zupełnym zezwierzęceniem, budziła wiarę w człowieka i niezniszczalność ludzkich ideałów.

Grzegorz Timofiejew

Lagermuseum w KL Auschwitz zajmuje miejsce niezwykłe na tle całości zjawisk artystycznych, które miały miejsce w latach 1939–1945 w więzieniach, gettach i obozach koncentracyjnych. To specjalne komando, założone w największym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym, było szczególną i paradoksalną w swoim charakterze placówką, gdzie więźniom stworzono możliwość pracy twórczej. Jednocześnie było to swoiste muzeum, w którym gromadzono różnorodne przedmioty związane z kulturą i religią deportowanych do Auschwitz ludzi oraz prace artystyczne wykonywane przez więźniów obozu. Sens istnienia Lagermuseum w obozie śmierci nie daje się łatwo pojąć. Ogrom zbrodni popełnionych w tym największym z obozów koncentracyjnych i ośrodków Zagłady trudno pogodzić z faktem istnienia komanda artystów, u których esesmani zamawiali prace plastyczne. Jednakże nawet w tych ekstremalnie skrajnych warunkach, u progu krematoriów, powstawały dzieła sztuki, które muszą być przedmiotem badań, jeśli pragnie się stworzyć pełny obraz dziejów sztuki i historii XX wieku. Autorka niniejszej publikacji podjęła próbę szczegółowego odtworzenia dziejów Lagermuseum i wyjaśnienia jego roli w systemie obozu koncentracyjnego.

Agnieszka Sieradzka – historyk sztuki, absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, pracownik Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Specjalizuje się w temacie sztuki obozowej. Autorka publikacji i wystaw poświęconych tej tematyce. Od wielu lat bada nielegalną działalność artystyczną więźniów obozu Auschwitz oraz sztukę wykonywaną na zlecenie SS. Autorka m.in. opracowania Szkicownik z Auschwitz (Oświęcim 2011), będącego trzecim cennym źródłem ikonograficznym (obok albumu Lili Jacob oraz zdjęć Sonderkommando wykonanych z ukrycia w 1944 roku) pochodzącym z czasów istnienia obozu i bezpośrednio dotyczącym procesu Zagłady.

Spis treści


Wstęp
Rola Lagermuseum w kompleksie obozowym w KL Auschwitz
Stan badań
Sztuka powstająca poza Lagermuseum
Historia i funkcjonowanie Lagermuseum
I faza
II faza
III faza
Artyści Lagermuseum i ich twórczość
Sztuka pod gust esesmański – styl, tematyka, symbolika
Nurt nielegalny
Inne placówki tego typu
Dachau
Ravensbrück
Mauthausen-Gusen
Leitmeritz
Theresienstadt
Zakończenie
Aneks I
Aneks II
Aneks III
Bibliografia
Indeks nazwisk